Ιταλικά μαδριγάλια της Αναγέννησης (Jacob Arcadelt: Il bianco e dolce cigno· ανώνυμος: Passacalli della vita· Philippe Verdelot: Divini occhi sereni· Cipriano de Rore: O sonno)

 

του Ιωάννη Φούλια

Η ιταλική Αναγέννηση ανέδειξε στον τομέα του κοσμικού τραγουδιού ένα μουσικό είδος αντάξιο της μορφής και του περιεχομένου του θρησκευτικού μοτέττου: το πολυφωνικό μαδριγάλι του 16ου αιώνα βασίσθηκε σε κείμενα μεγάλων μορφών των ιταλικών γραμμάτων (Petrarca, Boccaccio, Ariosto, Tasso κ.ά.), ενώ στην εξέλιξή του κατέστη ένα πεδίο γόνιμου συνθετικού πειραματισμού, ιδίως όσον αφορά στην προβληματική της διασυνδέσεως του λόγου με κατάλληλες εκφραστικές μουσικές χειρονομίες.

Μεταξύ των πρώτων δημιουργών του νέου αυτού είδους συγκαταλέγονται μάλιστα αρκετοί φλαμανδοί που εργάζονταν στον ιταλικό χώρο: ο Jacob Arcadelt (1507-1568), τραγουδιστής και συνθέτης, υπήρξε ένας από τους πιο επιτυχημένους “μαδριγαλιστές”, παρ’ ότι βεβαίως στο ενεργητικό του περιλαμβάνονται επίσης αρκετές δημιουργίες θρησκευτικής μουσικής καθώς και γαλλικές chansons. Χαρακτηριστικό δείγμα της γραφής του αποτελεί το τετράφωνο μαδριγάλι Il bianco e dolce cigno (Ο λευκός και γλυκός κύκνος), δημοσιευμένο ήδη από το 1538· το γεγονός άλλωστε ότι ο Antonfrancesco Doni συμπεριέλαβε το συγκεκριμένο μαδριγάλι στην θεωρητική του πραγματεία Dialogo della musica (η οποία δημοσιεύθηκε το 1544) φανερώνει έκδηλα την δημοτικότητα που εν τω μεταξύ είχε αυτό αποκτήσει μεταξύ των μουσικόφιλων της εποχής.

Ένα άλλο τετράφωνο μαδριγάλι του 16ου αιώνα, με τίτλο Passacalli della vita (Διαδρομές της ζωής), έχει φθάσει στις μέρες μας χωρίς να συνοδεύεται από το όνομα του δημιουργού του· ικανή αφορμή, προκειμένου να επισημάνουμε ότι η εποχή της Αναγέννησης δεν γνωρίζει ακόμα την έννοια του μουσουργού που παράγει έργο με την προοπτική να αποκτήσει υστεροφημία, πολλώ δε μάλλον όσον αφορά στον χώρο του κοσμικού τραγουδιού. Εκείνο που ενδιέφερε πρωτίστως τους μουσικούς του 16ου αιώνα ήταν να καλύψουν τις ανάγκες που δημιουργούσε η ολοένα και αυξανόμενη ζήτηση για καλή μουσική, η οποία διεδίδετο μέσω ανθολογιών, όπου η μνημόνευση των δημιουργών των μεμονωμένων έργων συχνά παραλείπεται, ενώ σε άλλες περιπτώσεις ορισμένα κομμάτια αποδίδονται (για λόγους προώθησης μάλλον) σε ήδη καταξιωμένες προσωπικότητες του μουσικού χώρου.

Από τους πρώτους δημιουργούς μαδριγαλιών και ο σημαντικότερος πριν τον Arcadelt ήταν ο φλαμανδικής επίσης καταγωγής Philippe Verdelot (περ. 1480 / 1485 - περ. 1530 / 1532;). Το πρώτο βιβλίο μαδριγαλιών του εξεδόθη το 1533 στην Βενετία. Στην συλλογή αυτή συμπεριελήφθη και το τετράφωνο Divini occhi sereni (Θεία γαλήνια μάτια) σε στίχους του Aretino. Ένας άλλος φλαμανδός με αξιομνημόνευτη σταδιοδρομία στον ιταλικό χώρο, ο Cipriano de Rore (1515 / 1516 - 1565), ήταν διάσημος στην εποχή του για το πλούσιο έργο του, τόσο στον τομέα της θρησκευτικής μουσικής (αρκετές λειτουργίες και άλλα είδη) όσο και στο κοσμικό τραγούδι. Τα μαδριγάλια του αποτελούν δείγματα μιας ώριμης φάσεως στην εξέλιξη του μουσικού αυτού είδους, καθώς ο κατ’ αρχήν ομοφωνικός τους χαρακτήρας εμπλουτίζεται με αντιστικτικά περάσματα, ενώ ορισμένες λέξεις είτε φράσεις του ποιητικού κειμένου “χρωματίζονται” μουσικά με στόχο την βέλτιστη απόδοση του εκφραστικού τους περιεχομένου. Από το δεύτερο βιβλίο μαδριγαλιών για τέσσερεις φωνές του de Rore, το οποίο δημοσιεύτηκε το 1557, προέρχεται το O sonno (Ω ύπνε), βασισμένο σε στίχους του ποιητή della Casa.

http://users.uoa.gr/~foulias/txtf/Madrigali_Italia.htm