Ορθόδοξοι και Καθολικοί στην Κέρκυρα γιορτάζουν μαζί το Πάσχα

Το Πάσχα στην Κέρκυρα αποτελεί ένα μοναδικό, σύνθετο λατρευτικό θρησκευτικό κράμα του παλιού τοπικού βυζαντινού τυπικού, με επιρροές από τα βενετικά πρότυπα και τα τοπικά αυτόνομα πολιτιστικά χαρακτηριστικά, ενώ παράλληλα είναι θεσμοθετημένο από τα χρόνια της Βενετοκρατίας να συνεορτάζεται από την Ορθόδοξη και Καθολική Εκκλησία.

Στο κερκυραϊκό Πάσχα έχουν την τιμητική τους οι λιτανείες, οι λατρευτικές τελετές και οι ποικίλες εκδηλώσεις, που διεκπεραιώνονται με τη συμμετοχή των φιλαρμονικών και των χορωδιακών συνόλων, συνθέτοντας ένα μοναδικό σύνολο που μαγεύει τον κάθε επισκέπτη του νησιού.

«Στο κερκυραϊκό Πάσχα μπορούν να αποδοθούν τρία θεμελιώδη χαρακτηριστικά: ο πλούτος και η μοναδικότητα των εθίμων, η βιωματική σχέση με τη μακραίωνη παράδοση και η αίσθηση της συνέχειας, καθώς και η πάνδημη συμμετοχή των κατοίκων και των επισκεπτών της πόλης μας, μιας πόλης που λειτουργεί σαν ένα ιδανικό σκηνικό» αναφέρει στο Αθηναϊκό-Μακεδονικό Πρακτορείο Ειδήσεων ο δήμαρχος της Κέρκυρας Κώστας Νικολούζος.

Τα κάλαντα του Λαζάρου 

Κάθε χρόνο, την παραμονή του Λαζάρου, στο χωριό Επίσκεψη, στη βόρεια Κέρκυρα, ψάλλονται τα «Κάλαντα του Λαζάρου». Πρόκειται για ένα ξεχωριστό έθιμο που αναβιώνει μόνο στην Κέρκυρα. Με τη δύση του ηλίου, σε όλες τις γειτονιές του χωριού, η τοπική χορωδία, αλλά και πλήθος κόσμου, τραγουδάνε τα κάλαντα του Λαζάρου. Τα κάλαντα εξιστορούν όλη την ιστορία της Ανάστασης του Λαζάρου.

«Με τον ορισμό λόγο να πούμε και το Λάζαρο να διηγηθούμε
Καλησπέρα σας καλή βραδία, ήρθε ο Λάζαρος με τα Βαΐα
Αν κοιμόσαστε να ασκωθείτε και αν κάθεστε ν' αφρικαστείτε.
Αγρικήσατε μεγάλο θαύμα, όπου έγινε δαιμόνων τραύμα.
Πήγεν ο Χριστός στη Βηθανία διότι εκεί ήταν πολύ απιστία.
Όσοι έμαθαν τον ερχομό του, όλοι τρέξανε στον ορισμό του.
Όλοι τρέξανε μικροί, μεγάλοι, όλοι Χριστιανοί Εβραίοι κι άλλοι
Καβαλίκεψε εις πώλου όνο, έτσι έμελλε τούτο το χρόνο
Και τα νήπια παιδιά Εβραίων, δια την πομπή των Ιουδαίων.
Άλλοι έκοβαν κλάδους και Βάϊα, συντηνέχοντες τα λόγια τα Άγια.
Άλλοι έλεγαν ευλογημένος ο ερχόμενος και κηρυγμένος.
Τότε ο Χριστός εμπρός κινάει και ο λαός τον ακλουθάει.
Τότε τρέξανε Μάρθα, Μαρία, γιατί ήτανε μεγάλη χρεία.
Πού είναι ο Λάζαρος, πού είν' ο αδερφός μου, πού είν' ο φίλος μου και ξάδερφός μου;
Λέγουν Λάζαρος είν' πεθαμένος, τετραήμερος στη γη θαμμένος.
Λέγει πάμετε να τον ιδούμε και στον τάφο του να λυπηθούμε.
Πάτησε ο Χριστός στην πλάκα επάνω, «Δεύρο Λάζαρε, σήκω επάνω».
Κι ώ του θαύματος η γη εταράχθη και ο Λάζαρος ορθός εστάθη.
Πού ήσουν Λάζαρε, πού' σαι αδερφέ μου, πού ήσουν φίλε μου και γνώριμέ μου;
Δώστε μου να πιω λίγο νεράκι, τι είν' το στόμα μου πικρό φαρμάκι.
Είν' τ' αχείλι μου είν' μαραμένο και από τη γη φαρμακωμένο.
Δώστε μου να πιω να σας μιλήσω και το θάνατο να λησμονήσω.
Ήμουνα βαθιά στη γη θαμμένος και με τους νεκρούς ανταμωμένος.
Τι είν' ο θάνατος που περιμένει κάθε άνθρωπο στην Οικουμένη.
Τώρα ευχόμεθα καλήν υγεία, Καλή Ανάσταση και ευτυχία.
Χρόνους Πολλούς».

Στο άκουσμα των καλάντων οι νοικοκυρές κερνάνε ντόπιους, σαρακοστιανούς μεζέδες και τοπικό κόκκινο κρασί. Το χωριό ησυχάζει μόνο τα χαράματα...

Ανήμερα στου Σαββάτου του Λαζάρου, στο Ιστορικό Κέντρο της πόλης, αναβιώνει το πρωί από τον Φορέα Κορφιάτικης Έκφρασης, ένα μοναδικό έθιμο που χάνεται στα βάθη των χρόνων όταν ένας Κερκυραίος, ο εκλεκτός του νησιού, συνήθιζε να φορά μια κόκκινη μπλούζα, που έδενε στη μέση του με ένα κορδόνι από πολύχρωμες κορδέλες. 

Στα χέρια του κράταγε ένα κοντάρι στην κορυφή του οποίου υπήρχε ένα πρόσωπο, σκαλισμένο σε ξύλο, που παρίστανε το Λάζαρο. Επάνω στο κοντάρι είχε κρεμασμένα διάφορα στολίδια. Μαζί του και δυο οργανοπαίχτες που τον συνόδευαν να πει τα Κάλαντα του Λαζάρου. Πήγαιναν λοιπόν στα σπίτια και τα μαγαζιά και εισέπρατταν χρήματα. Απαραιτήτως όλοι αγόραζαν κάτι από αυτά που είχε κρεμασμένα στο κοντάρι, αφού τα θεωρούσαν σαν φυλακτά, που κρέμαγαν στο προσκεφάλι τους.

Αργότερα το έθιμο συνεχίστηκε από ομάδες μουσικών και από παιδιά, που έπαιζαν ή τραγουδούσαν αυτά τα κάλαντα. Εκτός από την αναβίωση του συγκεκριμένου εθίμου σε διάφορα σημεία τις πόλης όπως και στην πλατεία Δημαρχείου πολιτιστικά σωματεία και φιλαρμονικές παίζουν και τραγουδούν τα καθιερωμένα  κάλαντα του Λαζάρου.

Κυριακή των Βαΐων: Η Λιτάνευση του Αγίου Σπυρίδωνα

Την Κυριακή των Βαΐων, «των Βαγιώνε», όπως τη λένε στην Κέρκυρα, στις 11 το πρωί, γίνεται η λιτάνευση του Ιερού Σκηνώματος του Αγίου Σπυρίδωνος, μια λιτανεία που τελείται από το 1630 σε ανάμνηση της απαλλαγής του νησιού από τη θανατηφόρο επιδημία της πανώλης. Πρόκειται για την πιο μεγάλη σε διαδρομή λιτανεία του Αγίου, καθώς το Ιερό Σκήνωμα περιφέρεται κατά μήκος της νοητής γραμμής των παλαιών Ενετικών τειχών της πόλης, με αρκετές στάσεις για δεήσεις και παρακλήσεις. 

Στη λιτανεία συμμετέχουν και οι 18 Φιλαρμονικές του νησιού για να τιμήσουν τον Πολιούχο Άγιο της Κέρκυρας. Μετά το τέλος της λιτανείας, οι Φιλαρμονικές παρελαύνουν από τα κεντρικά σημεία του ιστορικού κέντρου της πόλης παιανίζοντας εύθυμα εμβατήρια.

Μεγάλη Δευτέρα: Ώρα για «φογάτσες» και «κολομπίνες» 

Από τη Μεγάλη Δευτέρα οι Κερκυραίες νοικοκυρές αρχίζουν τις προετοιμασίες και την παρασκευή των παραδοσιακών κερκυραϊκών τσουρεκιών τις «φογάτσες» και τις «κολομπίνες».

Η «φογάτσα» είναι είδος τσουρεκιού βενετσιάνικης προέλευσης. Χαρακτηρίζεται ως το πασχαλινό ψωμί της Κέρκυρας και είναι και βασίζεται μέχρι και σήμερα σε μία εκλεπτυσμένη βενετσιάνικης συνταγή. Οι «φογολάτσες» έχουν σχήμα στρογγυλό. Για την παρασκευή τους απαιτούνται όλα σχεδόν τα υλικά ενός απλού τσουρεκιού, αβγά, γάλα, ζάχαρη, βούτυρο, αλεύρι, μαγιά, βανίλια και ξύσμα πορτοκαλιού με τη διαφορά όμως να έγκειται ότι στη συνταγή προστίθεται το παραδοσιακό κερκυραϊκό λικέρ, κουμ κουάτ με κομματάκια από γλυκό του κουταλιού κουμ κουάτ.

Οι «κολομπίνες» παράγονται από τα ίδια σχεδόν υλικά αλλά έχουν σχήμα πλεξούδας ή περιστεριού. Στολίζονται με ένα κόκκινο αβγό αλλά και ένα φτερό. Η συνταγή είναι καθαρά επηρεασμένη από τους Βενετούς που συνήθιζαν το Πάσχα να φτιάχνουν κέικ σε σχήμα περιστεριού. 

Καθ’ όλη τη διάρκεια της Μεγάλης Εβδομάδας η μυρωδιά της «φογάτσας» και της «κολομπίνας», ευωδιάζει όλο το κέντρο και την αγορά της πόλης της Κέρκυρας.

Μεγάλη Τρίτη και Μεγάλη Τετάρτη: Μουσική ποιητική βραδιά και συναυλία

Τη Μεγάλη Τρίτη στις εκκλησίες ακούγεται το τροπάριο της Κασσιανής και το βράδυ στις 9.00 στο Περιστύλιο των Παλαιών Ανακτόρων ο Οργανισμός Κερκυραϊκών Εκδηλώσεων (ΟΚΕ) διοργανώνει την καθιερωμένη πλέον Μουσική Ποιητική Βραδιά με θέμα «Από τον Γολγοθά στην Ανάσταση», ενώ τη Μεγάλη Τετάρτη, μετά το πέρας του Ευχελαίου στις εκκλησίες, το Δημοτικό Θέατρο γεμίζει με κόσμο, που θα ακούσει τη Δημοτική Χορωδία στην καθιερωμένη συναυλία Εκκλησιαστικής Μουσικής και Μεγαλοβδομαδιάτικων Μελωδιών, που προσεγγίζει το Θείο Δράμα μέσα από εκκλησιαστική μουσική Ανατολική και Δυτική.

Μεγάλη Πέμπτη: Το «πλέξιμο του γαϊτανιού»

Τη Μεγάλη Πέμπτη στην Κέρκυρα κατά την Ακολουθία των Αγίων Παθών, αναβιώνει σε μερικά χωριά, το έθιμο «του πλεξίματος του γαϊτανιού». Πρόκειται για ένα έθιμο που γίνεται μέσα στην εκκλησία, όταν οι γυναίκες πλέκουν με το κροσσοβέλονο το γαϊτάνι, ένα έντεχνα πλεγμένο κορδόνι με μεταξωτές κλωστές, βαμβακερό, που στόλιζε κάποτε τα ρούχα στο κάτω μέρος των μανικιών και στον ποδόγυρο. Το πλέξιμο γίνεται κάθε φορά που απαγγέλλεται Ευαγγέλιο. Σήμερα το «γαϊτάνι» οι γυναίκες το καρτούν στα σπίτια τους για ευλογία.

Κάθε Ευαγγέλιο και ένα κερί

Τη Μεγάλη Πέμπτη στον Duomo, στον Καθεδρικό Ναό των Καθολικών των Αγίων Ιακώβου και Χριστοφόρου, την Καθολική Μητρόπολη της Πλατείας Δημαρχείου, ανάβουν 12 κεριά και σβήνουν από ένα κερί όταν τελειώνει η ανάγνωση κάθε Ευαγγελίου. 

Μετά αναβιώνει η τελετή του Νιπτήρα. Ο Αρχιεπίσκοπος των Καθολικών, Ιωάννης Σπιτέρης πλένει συμβολικά τα πόδια δώδεκα παιδιών, αναβιώνοντας το θρησκευτικό έθιμο που ο Ιησούς έπλυνε τα πόδια των μαθητών του πριν το Μυστικό Δείπνο. Αργά το βράδυ στην καθολική εκκλησία ακολουθεί η τελετή της Αγίας Ώρας, η προσκύνηση της Θείας Ευχαριστίας και του Παναχράντου Μυστηρίου. 

Από το βράδυ της Μεγάλης Πέμπτης η Κέρκυρα αλλάζει χρώμα και όψη. Τα εκατοντάδες βενετσιάνικα φανάρια της πόλης ντύνονται πένθιμα με το μωβ να είναι το κυρίαρχο χρώμα. Στο Παλαιό Φρούριο και ο Σταυρός που είναι ευδιάκριτος ακόμη και από τα παράλια της Αλβανίας, φωτίζεται με μωβ πένθιμο χρώμα που συμβολίζει την εβδομάδα των παθών του κυρίου. Η παράδοση αυτή στην Κέρκυρα χάνεται στα χρόνια των αιώνων, με την Κέρκυρα να την ακολουθεί πιστά κάθε χρόνο.

Μεγάλη Παρασκευή: Περιφορά επιταφίων από το μεσημέρι έως το βράδυ

Τη Μεγάλη Παρασκευή το κερκυραϊκό Πάσχα πλησιάζει στο ζενίθ του. Το πρωί οι εκκλησίες, Ορθόδοξες και Καθολικές, γεμίζουν από πιστούς που σπεύδουν να παρακολουθήσουν την τελετή της Αποκαθήλωσης του Κυρίου και την περιφορά του νεκρού Ιησού σε κατάλευκο σεντόνι. Ακολουθεί ο στολισμός των επιταφίων. Το ιδιαίτερο χαρακτηριστικό στην Κέρκυρα είναι ότι από τις 2 το μεσημέρι ξεκινά η περιφορά των επιταφίων στα γραφικά δρομάκια και τις πλατείες της πόλης, που θα διαρκέσει μέχρι τις 10 το βράδυ όπου θα ξεκινήσει η περιφορά του Επιταφίου της Μητροπόλεως. 

Κάθε Επιτάφιος συνοδεύεται από το «κόρο», τη χορωδία, μια Φιλαρμονική, τις «τόρτσες», μεγάλα κεριά, τα «μανουάλια», βενετσιάνικα φανάρια, τις πανύψηλες «σκόλες», δηλαδή τα λάβαρα και τα φλάμπουρα. Τους εκάστοτε Επιταφίους συνοδεύουν σχολεία, τμήματα προσκόπων, τμήματα οδηγών και τα ασπροντυμένα κοριτσάκια κρατώντας καλαθάκια, γεμάτα με πολύχρωμα λουλούδια που ραίνουν τον δρόμο.

Κατά τη κορύφωση της περιφοράς των Επιταφίων, με τον επιτάφιο της Μητροπόλεως, η Κέρκυρα βυθίζεται σε απόλυτη κατάνυξη. Παντού τοποθετούνται κεριά στερεωμένα σε μικρές βάσεις και ανάβονται κατά την περιφορά του Επιταφίου, όλα μια μακριά ίσια φωτεινή γραμμή. Τον Επιτάφιο της Μητροπόλεως, συνοδεύει ο Ιερός Κλήρος και οι Αρχές του τόπου, όλες οι Φιλαρμονικές Εταιρείες της Κέρκυρας, που παίζουν πένθιμα εμβατήρια, χορωδίες και χιλιάδες Κερκυραίοι και επισκέπτες που βρίσκονται στο νησί.

Μεγάλο Σάββατο: Η πρώτη ανάσταση, και ο «μεγάλος σεισμός» 

Το πρωί του Μεγάλου Σαββάτου η Κέρκυρα ξυπνά πάντα με ένα «μεγάλο σεισμό». Στις 6 το πρωί στον Ιερό Ναό της Παναγίας των Ξένων, αναβιώνει το έθιμο του τεχνητού σεισμού που προκαλείται με θόρυβο, κούνημα όλων των εικόνων και των καντηλιών. Το έθιμο πραγματοποιείται μετά το τέλος του 'Αποστόλου' και αποτελεί αναπαράσταση του σεισμού που περιγράφεται στο Ιερό Ευαγγέλιο, σαν επακόλουθο  της Αναστάσεως του Κυρίου. 

Στις 9 το πρωί γίνεται η περιφορά του Επιταφίου της εκκλησίας του Αγίου Σπυρίδωνος, είναι ο μόνος επιτάφιος που η περιφορά του γίνεται το Σάββατο. Το έθιμο διατηρείται από το 1574 όταν οι Βενετοί, για λόγους ασφαλείας, απαγόρευσαν στους Ορθοδόξους την περιφορά των Επιταφίων τη Μεγάλη Παρασκευή και επέτρεψαν μόνο τη λιτανεία του Αγίου το Μεγάλο Σάββατο. Έτσι οι Κερκυραίοι από τότε βγάζουν τον Επιτάφιο της εκκλησίας του Αγίου Σπυρίδωνος μαζί με το Σεπτό Σκήνωμα του Αγίου, που στη συγκεκριμένη λιτανεία ο Άγιος έχει θέση χοροστατούντος Επισκόπου και πίσω ακολουθεί ο Επιτάφιος. Είναι η αρχαιότερη λιτανεία και η πιο επιβλητική από τις λιτανείες του Αγίου Σπυρίδωνος, που καθιερώθηκε σε ανάμνηση του θαύματος του Αγίου, που έσωσε τον κερκυραϊκό λαό από τη σιτοδεία. Η πομπή κινείται ρυθμικά με τους πένθιμους ήχους των τριών Φιλαρμονικών της πόλης. Μετά το τέλος της λιτανείας ο Άγιος Σπυρίδωνας θα παραμείνει στη θύρα του μέχρι την Τρίτη του Πάσχα για προσκύνημα. 

Το σπάσιμο των «Μπότηδων»

Στην Κέρκυρα, η Ανάσταση του Κυρίου γιορτάζεται νωρίς το μεσημέρι, όπου και αναβιώνει το έθιμο «Μπότηδες». Το έθιμο κρατά από την Ενετοκρατία στο νησί. Οι Κερκυραίοι τότε, σύμφωνα με τις ιστορικές αναφορές και τις θρησκευτικές παραδόσεις, λόγω της απαγόρευσης των θρησκευτικών εκδηλώσεων αργά το βράδυ ήταν αναγκασμένοι να γιορτάσουν το Πάσχα νωρίς το μεσημέρι. Έτσι λοιπόν, από τότε έως και σήμερα η λεγόμενη πρώτη Ανάσταση του Κυρίου τιμάται στις 12 το μεσημέρι. 

Μετά το πέρας της Ακολουθίας στη Μητρόπολη, οι καμπάνες χτυπούν χαρμόσυνα και από τα παράθυρα των σπιτιών πέφτουν εκατοντάδες «μπότηδες», πήλινα κανάτια, γεμάτα νερό, με στενό στόμιο και δυο χερούλια στο πλάι για τη μεταφορά τους, δεμένα με κόκκινες κορδέλες. Το εν λόγω έθιμο αποτελεί ένα συνδυασμό ενετικών παραδόσεων και ορθόδοξων παραδόσεων ενώ πολλές είναι οι εκδοχές του για το πώς ξεκίνησε. Ως κατάλοιπο της Ενετοκρατίας βρίσκει τις ρίζες του στους Βενετούς καθολικούς που έσπαγαν τις παλιές στάμνες την Πρωτοχρονιά, στη μεγαλύτερη γιορτή τους ως «φόρο» στο νέο χρόνο, προκειμένου να τους φέρει καινούργια αγαθά στο σπιτικό τους. Οι ορθόδοξοι «μετακόμισαν» το έθιμο χρονικά και το μετέφεραν στη δική τους μεγαλύτερη γιορτή, το Πάσχα. 

Οι Κερκυραίοι αναφέρουν ότι με το σπάσιμο των «μπότηδων» εκδιώκονται τα «μολύσματα», τα κακά και μοχθηρά πνεύματα που έβαζαν σε πειρασμό τους ανθρώπους την προηγούμενη χρονιά, ενώ οι αγρότες πίστευαν ότι  η συλλογή των φρέσκων καρπών, απαιτούσαν  νέα κανάτια και δοχεία για την αποθήκευση τους με αποτέλεσμα τα παλιά να πετιούνται και, μάλιστα, όσο πιο τελετουργικά, τόσο πιο αποδοτική θα είναι και η νέα συγκομιδή. 

Σύμφωνα πάντως με τη θρησκευτική μας παράδοση, το σπάσιμο των «Μπότηδων» αναπαριστά με τους κρότους, την οργή για τη προδοσία του Ιούδα. Το μοναδικό αυτό έθιμο συνοδεύουν οι βροντεροί κανονιοβολισμοί που ακούγονται από το Παλιό Φρούριο της Κέρκυρας, αλλά και οι φιλαρμονικές του τόπου που παίζουν θρησκευτικά εμβατήρια. 

Οι παρευρισκόμενοι στο έθιμο σπεύδουν να μαζέψουν τα κομμάτια από τα σπασμένα πήλινα κανάτια, να τα πάρουν σπίτι τους και να τα φυλάξουν στο εικονοστάσι τους, καθώς σύμφωνα με τους Κερκυραίους φέρουν τύχη και ευημερία.

Η παράδοση του Αγίου Φωτός

Το βράδυ του Μεγάλου Σαββάτου η Κέρκυρα «σείεται» από τυμπανοκρουσίες, βεγγαλικά και πυροτεχνήματα. Το Άγιο Φως φτάνει στο νησί και ο Μητροπολίτης Κέρκυρας, Νεκτάριος θα το πάει, πρώτα με ένα ειδικό τελετουργικό πρώτα στον Καθολικό Μητροπολιτικό Ναό Duomo, που θα ολοκληρώσει την Ακολουθία της Αναστάσεως στις 11 το βράδυ προκειμένου το εκκλησίασμα να παραστεί στην από κοινού Ορθόδοξη και Καθολική Ανάσταση που θα τελεστεί στο πάλκο της Πάνω Πλατείας Σπιανάδα, τη μεγαλύτερη πλατεία των Βαλκανίων που αναμένεται να γεμίσει και φέτος χιλιάδες κόσμου.

Πηγή: ΑΠΕ-ΜΠΕ