Το βιβλίο του Ιωάννη Βοκκάκιου διδάσκει στους πολίτες πώς να διατηρήσουν την ψυχική τους υγεία σε εποχές επιδημιών και απομόνωσης.
Του Αντρέ Σπάισερ*
Δημοσιεύθηκε στην ιστοσελίδα του New Statesman, στις 9 Μαρτίου 2020.
Μετάφραση: Κωνσταντίνος Μαυρίδης
Η ραγδαία εξάπλωση του ιού Covid-19 έχει προκαλέσει μια εξίσου ραγδαία επιδημία από συμβουλές. Από τη μια οι συμβουλές είναι απαραίτητες αλλά από την άλλη δίνουν την εντύπωση ότι θα κάνουν τις ζωές μας πιο στενάχωρες και μοναχικές. Παρά ταύτα, υπάρχει μια ασυνήθιστη πηγή συμβουλών η οποία προτείνει ένα διαφορετικό τρόπο αντιμετώπισης της επιδημίας. Η πηγή αυτή είναι το Δεκαήμερον του Βοκκάκιου.
Ο Ιταλός συγγραφέας της Αναγέννησης, Ιωάννης Βοκκάκιος, έγραψε το Δεκαήμερον εν τω μέσω της φοβερής επιδημίας πανούκλας του 1348 στην Φλωρεντία. Η αρρώστια ενέσκηψε αιφνιδίως στην πόλη μειώνοντας τον πληθυσμό της κατά 60 τοις εκατό. Ο Βοκκάκιος περιγράφει πως οι Φλωρεντίνοι «έπεφταν νεκροί στους δρόμους μέρα και νύχτα ενώ πολλοί άλλοι, καθώς πέθαιναν μέσα στα σπίτια τους, έκαναν αντιληπτό τον θάνατό τους στους γείτονές τους από τη μυρωδιά της σήψης που ανέδιναν τα πτώματά τους».
Οι κοινωνικοί δεσμοί είχαν καταρρεύσει καθώς «η πανούκλα είχε προκαλέσει τόσο μεγάλο τρόμο στις καρδιές των ανθρώπων που αδελφοί εγκατέλειπαν τους αδελφούς τους, οι θείοι τα ανίψια τους, οι αδελφές τους αδελφούς τους» και «οι γονείς αρνούνταν να συνδράμουν και να βοηθήσουν τα παιδιά τους».
Κάποιοι πολίτες της Φλωρεντίας κλειδώθηκαν μέσα στα σπίτια τους ενώ άλλοι συγκρότησαν ομάδες και τριγυρνούσαν τρεκλίζοντας στους δρόμους της πόλης κατά τη διάρκεια πολυήμερων μεθυσιών. Οι δέκα φίλοι, τις περιπέτειες των οποίων περιγράφει το Δεκαήμερον, εγκαταλείπουν τη Φλωρεντία και βρίσκουν καταφύγιο σε μια άδεια βίλλα στην εξοχή. Με το που φτάνουν στην ειδυλλιακή τοποθεσία περνούν τις μέρες τους λέγοντας διασκεδαστικές και συχνά υπερβολικές ιστορίες.
Σήμερα, βλέπουμε το Δεκαήμερον ως μια συλλογή διασκεδαστικών ιστοριών. Το 14ο αιώνα όμως ήταν κάτι πολύ παραπάνω, ήταν μια μορφή κοινωνικής οδηγίας. Σύμφωνα με τον καθηγητή Μάρτιν Μάραφλοτ του πανεπιστημίου Πέις, η συνταγή του Βοκκάκιου για την αντιμετώπιση της επιδημίας ήταν μια γερή δόση «αφηγηματικής προφύλαξης». Λίγο-πολύ αυτό σημαίνει να προφυλάξεις τον εαυτό σου με καλές ιστορίες. Ο Βοκκάκιος προτείνει τη σωτηρία μέσω της απόδρασης από τις πόλεις, την δημιουργία μιας καλής παρέας και την αφήγηση διασκεδαστικών ιστοριών για την τόνωση του ηθικού. Έτσι, μέσα από ένα μίγμα κοινωνικής απομόνωσης και ευχάριστων δραστηριοτήτων, οι δέκα φίλοι καταφέρνουν να επιβιώσουν κατά την διάρκεια των χειρότερων ημερών της επιδημίας.
Η συνταγή του Βοκκάκιου ενέπνευσε μια σειρά από μεσαιωνικά εγχειρίδια συμβουλών. Ο Τομάσο ντελ Γκάρμπο, ένας από τους πιο επιφανείς Φλωρεντίνους γιατρούς της εποχής, πρότεινε ότι, με το ξέσπασμα της πανούκλας, οι άνθρωποι έπρεπε να μη σκέφτονται τον θάνατο. Αντιθέτως, η συμβουλή του ήταν η συνάθροιση σε έναν όμορφο κήπο και «η χρήση τραγουδιών, παιγνιδιών και άλλων ευχάριστων ιστοριών που δεν κουράζουν το σώμα και όλων αυτών των απολαυστικών πραγμάτων που φέρνουν θαλπωρή».
Σε ακόμη ένα βιβλίο συμβουλών περί πανούκλας της εποχής, ο Ιταλός θεολόγος Νίκολας ντε Μπούργκο συστήνει στους πολίτες «να αποφεύγουν το φόβο, τον θυμό, την θλίψη, το υπερβολικό άγχος, τις βαριές σκέψεις και παρόμοια πράγματα. Αντιθέτως, οφείλουν να φροντίζουν να είναι χαρούμενοι, ευτυχισμένοι και να ακούν νανουρίσματα, ιστορίες και μελωδίες».
Τη σήμερον ημέρα, η συνταγή του Βοκκάκιου, αρχικά, φαντάζει εκτός τόπου και χρόνου. Μάλλον ήταν κάπως δύσκολο να προβλέψει τη σημερινή πρακτική σε καταστάσεις εξάπλωσης επιδημιών. Παρόλα αυτά, πρόσφατες μελέτες επάνω στην κοινωνική επιδημιολογία φαίνεται να τον δικαιώνουν. Ουσιαστικά, με το να συστήνει την αποφυγή των πόλεων, ο Βοκκάκιος υποστήριζε αυτό που οι ειδικοί επί της δημόσιας υγείας αποκαλούν σήμερα κοινωνική απομόνωση.
Επίσης, ο Βοκκάκιος φαίνεται πως είχε συλλάβει τη σημασία της σύγχρονης έννοιας της «ευζωίας». Οι καραντίνες έχουν σημαντικότατες επιπτώσεις στην ψυχική υγεία. Τα ευρήματα μιας μελέτης επάνω στην επιδημία SARS του 2003 στο Τορόντο του Καναδά, έδειξαν πως το 30 τοις εκατό των ανθρώπων που απομονώθηκαν κατά την διάρκεια της επιδημίας, υπέφεραν αργότερα από κατάθλιψη ή μετα-τραυματικό στρες. Οι ψυχολογικές αυτές καταστάσεις προέκυψαν από αισθήματα απομόνωσης και κοινωνκού στίγματος. Η ομαδική αφήγηση ιστοριών μπορεί να απωθήσει σημαντικά τα αρνητικά αυτά συναισθήματα.
Η πίστη του Βοκκάκιου στην θεραπευτική δύναμη των ιστοριών υποστηρίζεται από δεκάδες μελέτες επάνω στην επίδραση της αφήγησης ιστοριών στην υγεία μας. Ο καθηγητής Τζέιμς Πενμπέικερ του πανεπιστημίου του Τέξας υποστηρίζει ότι «όταν οι άνθρωποι μετατρέπουν τη συναισθηματική τους αναταραχή σε λέξεις, η σωματική και πνευματική τους υγεία βελτιώνεται κατά πολύ». Ενώ οι ιστορίες πιθανόν να μη μπορεί να σε προστατεύσουν από έναν ιό, μπορούν να σε προστατέψουν από τα αρνητικά συναισθήματα που προξενούν οι επιδημίες.
Επιπρόσθετα, ο Βοκάκιος είχε κατανοήσει τον κρίσιμο ρόλο των κοινωνικών δικτύων κατά την διάρκεια κρίσεων στην δημόσια υγεία. Για παράδειγμα, μια μελέτη του Νικόλαου Χριστάκη που εκπονήθηκε το 2010 υποστηρίζει ότι οι πιο δημοφιλείς προπτυχιακοί φοιτητές του πανεπιστημίου του Χάρβαρντ ήταν και αυτοί που ήταν πιθανότερο να προσβληθούν από γρίπη. Αντίθετα, οι φοιτητές που είχαν αραιότερο κύκλο επαφών συνήθως δεν ασθενούσαν. Τα ανωτέρω ευρήματα αποδεικνύουν ότι η πυκνή κοινωνική δικτύωση δύναται να θέσει την υγεία μας σε κινδύνους.
Βέβαια, τα κοινωνικά μας δίκτυα μπορούν να μας βοηθήσουν αν πληγούμε από την, όποια, ασθένεια. Τα ευρήματα μιας μελέτη της κλινικής ψυχολόγου, Κίτυ Γου, σχετικής με τους ανθρώπους που τέθηκαν σε καραντίνα κατά την διάρκεια της επιδημίας SARS του 2003 στο Χονγκ Κονγκ, αποδεικνύουν ότι αυτοί με τα πυκνότερα κοινωνικά δίκτυα είχαν και τη μικρότερη πιθανότητα να υποφέρουν από κατάθλιψη ή μετα-τραυματικό σύνδρομο άγχους. Το συμπέρασμα αυτό είχε αντληθεί από τον Βοκκάκιο 750 χρόνια πριν: η ασθένεια σπρώχνει συχνά τους ανθρώπους σε απομόνωση και ταυτόχρονα υποφέρουμε φρικτά όταν είμαστε τελείως απομονωμένοι.
Οι περισσότεροι από μας δεν έχουν μια βίλλα στην εξοχή για να καταφύγουν αλλά υπάρχουν τρόποι η συμβουλή του Βοκκάκιου να πιάσει τόπο. Το Δεκαήμερον μας υπενθυμίζει ότι χρειαζόμαστε την υποστήριξη των άλλων ώστε να επιβιώσουμεκατά την διάρκεια μιας κατάστασςη κρίσης στην δημόσια υγεία. Αντί να αφήσουμε τον εαυτό μας να καταληφθεί από μια επιδημία φόβου πρέπει να προσπαθήσουμε να απασχοληθούμε με καθημερινές μικρές απολαύσεις όπως το να παίζουμε παιχνίδια, να ακούμε μουσική και να λέμε ιστορίες. Αυτές οι δραστηριότητες δεν βελτιώνουν μόνο την αίσθηση της ευζωίας μας αλλά μας συνδέουν με τους άλλους.
Κάποια από τα διδάγματα από την Τοσκάνη του 14ου αιώνα φαίνεται πως βρήκαν την εφαρμογή τους στην Κίνα του 21ου αιώνα, Κατά την διάρκεια των πολλών ημερών και νυκτών αναγκαστικής απομόνωσης στις «κλειδωμένες» λόγω κορωνοϊού κινεζικές πόλεις, οι κάτοικοι βρήκαν καινοφανείς τρόπους να συνδεθούν με τους συνανθρώπους τους. Ξαφνικά, εμφανίστηκαν διαδικτυακές λέσχες βιβλίου και φόρουμ μαγειρικής. Διάφοροι Ντι Τζέι έκαναν ζωντανές εκπομπές μέσω διαδικτύου με τους ενοίκους να μετατρέπουν τα διαμερίσματά τους σε αυτοσχέδια νυχτερινά κλαμπ. Τα βράδια, οι κάτοικοι των πολυορόφων πολυκατοικιών άνοιγαν τα παράθυρά τους και φώναζαν “Wuhan jianyou” (Γου Χαν συνέχισε τη μάχη).
Ενέργειες σαν κι αυτές μας υπενθυμίζουν τη σημασία της σύνδεσης με τους άλλους όταν είμαστε κοινωνικά αποκλεισμένοι. Σίγουρα αποτελούν καλύτερες εμπειρίες από αυτήν του αποκλεισμένου λόγω κορωνοϊού, Κινέζου, που αποφάσισε να περάσει τις μέρες του τρέχοντας έναν υπερ-μαραθώνιο σε κύκλους μέσα στο μικροσκοπικό του διαμέρισμα.
* Ο Αντρέ Σπάισερ είναι καθηγητής Οργανωτικής Συμπεριφοράς στο πανεπιστήμιο της πόλης του Λονδίνου
http://ardin-rixi.gr/archives/215962?fbclid=IwAR0VLX7Spcvx04ECGjbhxBgfGeMfNxljKriX_vjhRHO0PeiOqpz9TasvISM
Εξαιρετικά!
ΑπάντησηΔιαγραφή