Οι Βασικοί Νόμοι της Ανθρώπινης Ηλιθιότητας
Περίληψη / Παρουσίαση Βιβλίου
«Οι ηλίθιοι βρίσκονται ανάμεσά μας. Είναι παντού, προέρχονται από όλες τις κοινωνικές τάξεις και είναι πάντα έτοιμοι να προκαλέσουν ζημιά στους άλλους.»
Με αυτά τα λόγια ο Ιταλός καθηγητής και ιστορικός οικονομικών Carlo M. Cipolla (θα τον λέμε Κάρλο στα ελληνικά), ξεκινάει ένα από τα γνωστότερα δοκίμια του 20ου αιώνα. Ο τίτλος είναι «Οι Βασικοί Νόμοι της Ανθρώπινης Ηλιθιότητας».
Είναι το μικρότερο βιβλίο που εγώ έχω διαβάσει ποτέ, αλλά ταυτόχρονα γεμάτο με έναν πρωτοφανή πλούτο κατανοητών, καλά δομημένων και εφαρμόσιμων δεδομένων.
Θεωρώ τη γραφή του χαρακτηριστική για έναν επιστήμονα ή διανοούμενο της εποχής του και για μένα είναι έμπνευση και απόλαυση να διαβάζω ένα τόσο καλά δομημένο και ταυτόχρονα σύντομο κείμενο!
Αρχικά το βιβλίο είχε τυπωθεί σε ελάχιστα κομμάτια και μοιραζόταν μόνο σε συγκεκριμένα άτομα, σύμφωνα με την κρίση και τις οδηγίες του Κάρλο.
Μάλιστα, για πολλά χρόνια δεν επέτρεπε να μεταφραστεί σε άλλες γλώσσες (το πρωτότυπο είναι στην αγγλική γλώσσα), αλλά υποχώρησε μπροστά στη γοητεία της μητρικής του γλώσσας και δέχτηκε να μεταφραστεί για να συμπεριληφθεί σε μια συλλογή δοκιμίων.
Η ΒΑΣΙΚΗ ΘΕΩΡΗΣΗ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ
Ο Κάρλο, σε συνεργασία με άλλους καθηγητές και φοιτητές στις έδρες που δίδασκε, ερεύνησε το θέμα της ηλιθιότητας/βλακείας ανάμεσα σε πολλές διαφορετικές ομάδες ανθρώπων.
Διαπίστωσε κάποια σημαντικά δεδομένα και η οργάνωση αυτών των δεδομένων έγιναν το σχετικό δοκίμιο.
Όπως χαρακτηριστικά τονίζει στο βιβλίο του, η ηλιθιότητα είναι γενετικό χαρακτηριστικό, όπως είναι το ύψος και το χρώμα των ματιών… σε αντίθεση με την διαδεδομένη άποψη ότι είναι αποτέλεσμα της κακής μόρφωσης ή των εμπειριών του ατόμου.
Σε αυτό το συμπέρασμα κατέληξε επειδή, όπως παρατήρησε, το ποσοστό των ηλιθίων δεν άλλαζε όταν μελετούσε ομάδες διαφορετικών πολιτισμικών, μορφωτικών ή οικονομικών επιπέδων. Οι ηλίθιοι δεν είχαν κάποια άλλα κοινά χαρακτηριστικά μεταξύ τους και δεν έλκονταν ο ένας από τον άλλον.
ΣΗΜΑΝΤΙΚΗ ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Από τις δικές μου γνώσεις ξέρω ότι ο δείκτης νοημοσύνης (IQ) καθώς και δείκτες άλλων μορφών νοημοσύνης ενός ατόμου μεταβάλλονται από την εκπαίδευση, την ψυχολογική κατάσταση, τις επιρροές του περιβάλλοντος και τη διαμόρφωση του χαρακτήρα.
Αυτά τα στοιχεία είναι μια συνέργεια γενετικών και επίκτητων παραγόντων.
Για αυτό το λόγο, πριν γράψω αυτό το άρθρο έψαξα στοιχεία για την πειραματική μέθοδο του Κάρλο που τον οδήγησαν σε αυτό το συμπέρασμα. Από τα ευρήματα παρατήρησα ότι η έρευνα αναζητούσε μόνο την «υπάρχουσα κατάσταση» σε μια ομάδα μελέτης.
Δηλαδή, όταν κατέληγε σε ένα συμπέρασμα σχετικά με το πλήθος των ηλιθίων σε μια ομάδα (και των άλλων μερών της που θα συζητήσουμε παρακάτω) τότε άφηνε αυτή την ομάδα. Κανένα από τα σχετικά πειράματα δεν παρακολούθησε την πορεία αυτών των ομάδων ή την πορεία αυτών των ατόμων σε βάθος χρόνου.
Επίσης, δεν έγινε κάποια συστηματική προσπάθεια αναζήτησης των αιτιών που τα άτομα φέρονται με τρόπο «ηλίθιο» και κατά πόσο αυτά μπορούν να αλλάξουν μέσω κάποια προσέγγισης ή με το πέρασμα του χρόνου.
Στο βιβλίο του λέει ότι είναι μάταιο να προσπαθήσεις να συνεργαστείς ή να διαχειριστείς ένα τέτοιο άτομο. Υπονοεί επίσης ότι είναι ανόητο να προσπαθήσεις να τον βελτιώσεις γιατί δε θα τα καταφέρεις… Το πρώτο μέρος της δήλωσης ισχύει, με την έννοια ότι έχει γίνει ήδη γενικά αποδεκτό. Το δεύτερο όμως σκέλος, αποτελεί περιοριστική πεποίθηση του Κάρλο (γνωστική προκατάληψη) και όχι πραγματικά πειραματικό δεδομένο.
Σημείωση στη Σημείωση: Όταν κάνω μια παρατήρηση, διόρθωση ή σχόλιο για μια διεθνώς αναγνωρισμένη προσωπικότητα, ξεκαθαρίζω ότι δεν υπονοώ ότι αυτή η προσωπικότητα είναι «λάθος» ή ότι το έργο του δεν έχει αξία ή ότι με οποιονδήποτε τρόπο «εγώ είμαι καλύτερος»… δεν διακατέχομαι από «σύνδρομο αυθεντίας».
Καταθέτω απλά τις απόψεις μου, με σκοπό να συμβάλω, στο μέτρο των δυνατοτήτων μου, στον προβληματισμό που γεννάει το έργο αυτών των μεγάλων ανθρώπων.
Στηριζόμαστε στις πλάτες γιγάντων όπως ο Κάρλο και εγώ είμαι μόνον ο επίμονος ερευνητής, που εξετάζει και πιθανόν δίνει κάποιες εύστοχες παρατηρήσεις πάνω σε ήδη γνωστά δεδομένα.
Κάτω από αυτό το πνεύμα θεωρώ ότι δεν υποτιμώ κανέναν, το αντίθετο κάνω καθώς στηρίζω και «ποτίζω» ένα ήδη υπέροχο έργο… όντας βέβαιος ότι τα μεγάλα πνεύματα είναι ανοιχτά σε κριτική και θα έβρισκαν ενδιαφέρουσα αυτή τη συζήτηση, καθώς ενδιαφέρονται για την ποιότητα του έργου και όχι την υστεροφημία που προέκυψε από αυτό.
ΣΥΣΤΗΜΑ ΤΑΞΙΝΟΜΗΣΗΣ
Στο έργο του ο Κάρλο χρησιμοποιεί ένα διάγραμμα για να τοποθετήσει τους ανθρώπους που μελετάει σε 4 κατηγορίες.
Αυτές οι κατηγορίες βασίζονται στο κατά πόσο ένα άτομο και οι ενέργειες του δημιουργούν όφελος ή ζημία (καλό/κακό) σε δύο κατευθύνσεις, τον εαυτό τους και τους άλλους.
Στο σύστημα αυτό, οι πράξεις θεωρούνται ότι προκαλούν συνήθως είτε όφελος είτε ζημία, έστω και σε ένα μικρό βαθμό. Οι τέσσερις κατηγορίες χωρίζονται από έναν σταυρό (δύο άξονες). Αν εξετάζουμε κάποια ενέργεια και δεν έχει ούτε θετική, ούτε αρνητική επιρροή τότε την τοποθετούμε ακριβώς πάνω στον άξονα.
Μια πράξη που δεν επηρεάζει ούτε τους άλλους αλλά ούτε και το ίδιο το άτομο, την τοποθετούμε ακριβώς στο κέντρο του σταυρού, το απόλυτο σημείο μη-επιρροής, κάτι που όμως είναι μόνο υποθετικό και δεν συμβαίνει στην πραγματικότητα.
Οι 4 κατηγορίες του διαγράμματος είναι:
ΕΥΦΥΕΙΣ: Οι άνθρωποι αυτής της κατηγορίας ωφελούν τον εαυτό τους και τους άλλους.
ΑΝΗΜΠΟΡΟΙ: Οι άνθρωποι αυτής της κατηγορίας ωφελούν τους άλλους αλλά ζημιώνουν τον εαυτό τους.
ΚΑΚΟΠΟΙΟΙ: Οι άνθρωποι αυτής της κατηγορίας ωφελούν τον εαυτό τους αλλά ζημιώνουν τους άλλους.
ΗΛΙΘΙΟΙ: Οι άνθρωποι αυτής της κατηγορίας ζημιώνουν και τον εαυτό τους και τους άλλους.
Ας εξετάσουμε το διάγραμμα παρακάτω:
Στον κάθετο άξονα έχουμε το όφελος/ζημία που μια πράξη έχει για το άτομο. Στον οριζόντιο άξονα έχουμε το όφελος/ζημία που μια πράξη έχει για τους άλλους.
Τώρα ας τοποθετήσουμε τις 4 κατηγορίες ανθρώπων πάνω στο διάγραμμα:
Ένα γνωμικό που έχει προκύψει από αυτή την έρευνα είναι το ακόλουθο:
«Όσοι ανήκουν στις 3 πρώτες κατηγορίες δεν το λένε, ενώ όσοι ανήκουν στην 4η κατηγορία δεν το ξέρουν…»
Ας εξετάσουμε τώρα ποιοι είναι οι 5 «νόμοι» που κατέληξε ο Κάρλο, σχετικά με την ανθρώπινη ηλιθιότητα και αυτούς τους ανθρώπους.
ΝΟΜΟΣ #1
«Πάντα και νομοτελειακά όλοι υποτιμούν τον αριθμό των ηλιθίων ατόμων που κυκλοφορούν στη κοινωνία».
Όπως υποστηρίζει ο Κάρλο είναι αδύνατο να εκτιμήσει κανείς σωστά τον αριθμό των ηλιθίων σε μια ομάδα ανθρώπων. Ακόμα και αν προσπαθήσει να το κάνει θα αποτύχει, καθώς πάντοτε θα εμφανιστεί και άλλος ένας…
Προσωπικά νομίζω ότι αυτή η δήλωση είναι περισσότερο μια έμφαση για το πόσο αλλόκοτες είναι οι ενέργειες των ανθρώπων και όχι ένας πραγματικός νόμος. Ο Κάρλο είναι καθηγητής διακεκριμένων Πανεπιστημίων και σίγουρα γνωρίζει ότι είναι μαθηματικά εφικτό να υπολογίσουμε οτιδήποτε μέσα σε ένα πεπερασμένο πλήθος ατόμων.
Ο χαρακτηρισμός με τη λέξη «νόμοι» στα συμπεράσματα, που αφορούν στη συμπεριφορά των ανθρώπων, δεν έχει τη σημασία του «νόμου» με τη νομική έννοια, ούτε βρίσκετε στο απυρόβλητο των φυσικών και μαθηματικών νόμων. Συνεπώς εδώ, όπως και σε κάθε περίπτωση που δεν μπορεί να επιβεβαιωθεί πέραν κάθε αμφιβολίας, ο όρος «νόμος» είναι εμφατικός παρά απόλυτος.
Η «διαμαρτυρία» του είναι μάλλον μια κραυγή απογοήτευσης επειδή ακόμα και «έξυπνοι» άνθρωποι μπορούν να κάνουν ηλίθιες πράξεις όταν δεν το περιμένεις. Στον πρόλογο του βιβλίου γράφεται ότι το κείμενο δεν αποτελεί μομφή και παράπονο, αλλά νομίζω ότι αυτό είναι περισσότερο σχήμα λόγου παρά ρεαλισμός.
ΝΟΜΟΣ #2
«Η πιθανότητα ότι ένα συγκεκριμένο άτομο να είναι ηλίθιο είναι ανεξάρτητη από οποιοδήποτε άλλο χαρακτηριστικό αυτού του ατόμου».
Σύμφωνα με τα πειράματα που έγιναν, σε εκατοντάδες άτομα όλων των πολιτισμικών και μορφωτικών επιπέδων, δεν εμφανίστηκε κανένας παράγοντας που να εξηγεί γιατί κάποια άτομα φέρονται με ηλίθιο τρόπο ενώ κάποια άλλα όχι.
Αυτή η αδυναμία ανίχνευσης ενός κοινού παράγοντα επιβεβαίωσε στον Κάρλο ότι η ηλιθιότητα είναι αποκλειστικά γενετικό χαρακτηριστικό.
Συγκεκριμένα αναφέρει ότι όταν μελετούσε ομάδες ανθρώπων μέσα από τα πανεπιστήμια, δεν είχε καμία διαφορά αν διάλεγε την ομάδα των εργατών, των φοιτητών, των υπαλλήλων, των εκτελεστικών ή των καθηγητών… πάντοτε υπήρχε αφθονία ηλιθίων.
Στην αρχή περίμενε ότι ανάμεσα σε σπουδαγμένους καθηγητές θα έβρισκε τους λιγότερους ηλίθιους, αλλά απογοητεύτηκε όταν ανακάλυψε ότι η μόρφωση δεν ήταν κριτήριο. Κατά τον ίδιο τρόπο δεν μπόρεσε να απομονώσει κάποιο άλλο κριτήριο, όπως η εθνικότητα, η οικονομική επιφάνεια, κ.λπ….
ΝΟΜΟΣ #3
Αυτός ονομάζεται και «Χρυσός Κανόνας» και ουσιαστικά πρόκειται για τον ορισμό του ηλίθιου και κατ’ επέκταση της ηλιθιότητας.
«Ο ηλίθιος είναι το άτομο που οι πράξεις του προκαλούν ζημιά σ’ ένα άλλο άτομο ή σε μια ομάδα ατόμων, χωρίς το ίδιο άτομο να αποκομίζει κάποιο όφελος, ενώ πιθανά να υφίσταται και ζημία».
Όπως λέγεται ότι έχει πει σε δημοσιογράφο της εποχής του, αυτός ο ορισμός θα έπρεπε να διδάσκεται στις σχολές πολιτικής επιστήμης με σκοπό την αναδιαμόρφωση της κοινωνίας.
ΝΟΜΟΣ #4
«Οι μη ηλίθιοι άνθρωποι υποτιμούν πάντα την καταστροφική δύναμη των ηλίθιων ατόμων».
Εδώ ο Κάρλο εξηγεί ότι όλοι οι άλλοι, που δεν είναι κατά βάση ηλίθιοι, δεν μπορούν να καταλάβουν πώς λειτουργεί πραγματικά ένας ηλίθιος και ως αποτέλεσμα υποτιμούν την ζημιά που οι τελευταίοι μπορούν να κάνουν.
Η «ηλιθιότητα», όπως ορίζεται εδώ, χαρακτηρίζεται από παντελή έλλειψη λογικής. Κάποιος ζημιώνει και τον εαυτό του και τους άλλους… αυτό δεν έχει λογική για κανέναν.
Ο κακοποιός προσπαθεί να κερδίσει κάτι. Αυτό είναι κατανοητό.
Ο ανήμπορος θέλει να προσφέρει… και αυτό είναι κατανοητό.
Ο ευφυής θέλει να κερδίσει και να προσφέρει ταυτόχρονα… κατανοητό.
Το να βλάπτεις όμως και τον εαυτό σου και τους άλλους φαντάζει –και είναι- παράλογο!
Για αυτό το λόγο λοιπόν τονίζεται ότι κανένας δεν μπορεί να εκτιμήσει σωστά το πραγματικό κόστος από την επαφή με έναν ηλίθιο, εννοώντας πώς πάντοτε θα είναι μεγαλύτερο από όσο νομίζουμε.
Είναι κατηγορηματικός στο να μην προσπαθήσουμε να συνεργαστούμε, διευθύνουμε, διαχειριστούμε ή συσχετιστούμε με κανέναν τρόπο μαζί τους, καθώς κάτι τέτοιο είναι αδύνατο να καταλήξει σε όφελος για οποιονδήποτε.
Η ηλιθιότητα είναι σαν το χρώμα μαύρο… δεν μπορείς να φτιάξεις φως με το μαύρο, είναι αδύνατον. Όπου και αν το βάλεις θα σκοτεινιάσεις τα άλλα χρώματα… και αν τολμήσεις να βάλεις πολύ, θα γίνουν όλα μαύρα.
ΝΟΜΟΣ #5
«Ο ηλίθιος άνθρωπος είναι το πιο επικίνδυνο είδος ανθρώπου . Ένα ηλίθιο άτομο είναι πιο επικίνδυνο από ένα κακοποιό».
Ο Κάρλο θεωρεί πώς η κοινωνία είναι δομημένη με τέτοιο τρόπο που επιτρέπει σε ηλίθιους να παραμένουν αόρατοι, να αποκτούν δύναμη ή ακόμη να ανέρχονται σε σημαντικά αξιώματα.
Όπως εξηγεί προσεκτικά, ένας κακοποιός (για παράδειγμα έναν κλέφτη) αφαίρει κάποια αξία από έναν άνθρωπο και την προσθέτει στον εαυτό του. Από την άλλη, ο ανήμπορος αφαιρεί αξία από τον εαυτό του και προσθέτει σε άλλους.
Σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό, όλοι οι άλλοι άνθρωποι εκτός των ηλιθίων, προσθέτουν κάποια αξία στο σύνολο της κοινωνίας. Ο ηλίθιος είναι ο μοναδικός χαρακτήρα που αφαιρεί χωρίς να προσθέτει καθόλου και πουθενά!
Με αυτόν τον συλλογισμό ο Κάρλο καταλήγει ότι οι ηλίθιοι είναι η μεγαλύτερη πληγή, το μεγαλύτερο κακό για την ανθρωπότητα…
Ο ηλίθιος άνθρωπος δεν έχει ηθικές ή συλλογιστικές αναστολές, καθώς δεν έχει την πολυτέλεια να γνωρίζει διανοητικά ή συναισθηματικά ότι είναι ηλίθιος και ζημιώνει τον εαυτό του και τους άλλους.
Δεν έχει σύστημα ή οργανωμένη δράση και για αυτό δεν μπορεί να προβλεφθεί και να καταπολεμηθεί.
ΕΠΙΛΟΓΟΣ
Αν και το δοκίμιο κινείται ανάμεσα στην σάτιρα και την επιστημονική έρευνα, το κάνει με ένα τρόπο καλοπροαίρετο, ευφυή και δεξιοτεχνικό.
Νομίζω ότι ο βασικός ορισμός και οι βασικές πράξεις του θέματος περιγράφουν την πραγματικότητα και αποτελεί πρόκληση να πάρουμε και να εφαρμόσουμε αυτά τα δεδομένα στη διοίκηση αλλά και στη ζωή μας.
Διαβάστε και εσείς το βιβλίο και στείλτε μου τα σχόλια σας!
https://nasost.com/nasost-com-oi-vasikoi-nomoi-tis-anthropinis-ilithiotitas-carlo-m-cipolla-book-summary/
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου