O Μανουήλ Χρυσολωράς (Κωνσταντινούπολη, 1355 – Κωνσταντία, 15 Σεπτεμβρίου 1415) ήταν από τους κυριότερους συγγραφείς και πρωτεργάτες της εισαγωγής της ελληνικής παιδείας και γραμματείας στην Ιταλία κατά τα τελευταία έτη ζωής της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας πριν την Άλωση της Κωνσταντινούπολης (1453).
Το συγγραφικό του έργο δεν ήταν εκτεταμένο, ο διδακτικός του όμως ρόλος στην πρώιμη Αναγέννηση υπήρξε αποφασιστικός.
Γεννήθηκε στην Κωνσταντινούπολη το 1355 σε επιφανή βυζαντινή οικογένεια[5].
Απέκτησε μεγάλη μόρφωση και κλασσική παιδεία, παρακολουθώντας διαλέξεις και του Γεώργιου Γεμιστού[5] και συνδέθηκε με το περίπου συνομήλικό του Aυτοκράτορα Μανουήλ Β' Παλαιολόγο.
Στην Φλωρεντία[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Το 1394 ή 1395, επειδή ήταν γνώστης της λατινικής γλώσσας, εστάλη από τον Αυτοκράτορα Μανουήλ Β' Παλαιολόγο στη Βενετία για να διαπραγματευτεί την αποστολή βοήθειας κατά των τουρκικών επιθέσεων που πολιορκούσαν την Πόλη υπό το σουλτάνο Βαγιαζήτ Β'.
Το 1396 ή 1397 προσκλήθηκε στη Φλωρεντία να διδάξει ελληνικά από το μαικήνα Πάλα Στρότσι και τον προστάτη των γραμμάτων Κολούτσιο Σαλουτάτι. Την εποχή εκείνη στη Φλωρεντία άνθιζε το ενδιαφέρον για τις κλασικές σπουδές και τα ελληνικά ως γλώσσας φορέας τους. Ο Χρυσολωράς άρχισε με ελάχιστα μέσα, μερικά χειρόγραφα από τα έπη του Ομήρου, αλλά με τη μεταδοτικότητά του ενέπνευσε ενθουσιασμό στους μαθητές του. Βασίστηκε εν μέρει στην εργασία που χε αρχίσει 35 χρόνια πριν στην ίδια πόλη ο Λεόντιος Πιλάτος.
Στον Χρυσολωρά ανήκει η τιμή ότι προετοίμασε για τους άλλους Βυζαντινούς λόγιους τον δύσκολο δρόμο, που οδηγούσε στις ελληνικές σπουδές, γιατί έπρεπε να διδάξει σε ξένους που δεν είχαν καμία σχετική προπαιδεία[6]. Και αυτή ακριβώς η ανάγκη τον έκανε να συντάξει τη πρώτη στοιχειώδη γραμματική με τον τίτλο "Ερωτήματα" γιατί είχε γραφτεί με τη μορφή απλών ερωτήσεων και απαντήσεων. Ο Χρυσολωράς, σκυμμένος με τους μαθητές του επάνω στα αρχαία ελληνικά κείμενα, αντιμετωπίζει το μεγαλύτερο πρόβλημα της μεταφράσεως και το λύνει με την πιο αποτελεσματική μέθοδο που τη συνοψίζει στις τρεις λατινικές λέξεις "tranferre et sententiam" που σημαίνουν: να προσπαθείς να μεταφράζει το κείμενο κατά λέξη όπου είναι δυνατόν, αλλιώς όμως πιο ελεύθερα για να αποδίδει πιστά το νόημά του με τις κατάλληλες λέξεις ή εκφράσεις στη δική σου γλώσσα. Ήταν μια νέα αντίληψη για την εποχή εκείνη, εντελώς διαφορετική από τη σχολαστική και κατά λέξη μετάφραση που ακολουθούσαν ως τότε, όπως είχε κάνει ο Λεόντιος Πιλάτος.
Δίδαξε έπειτα τα ελληνικά γράμματα στη Βενετία, το Μιλάνο, την Πάντοβα, τη Παβία, τη Μπολόνια και τελικά στη Ρώμη. Τόνωσε το ενδιαφέρον για απόκτηση νέων ελληνικών χειρογράφων από τον Ελλαδικό χώρο, κάτι που πραγματοποίησαν σύντομα λόγιοι όπως ο Τζιοβάνι Αουρίσπα, ο Φραγκίσκος Φίλελφος αλλά κι άρχοντες όπως ο Κολούτσιο Σαλουτάτι κι ο Κόζιμο των Μεδίκων.
Το 1400 συνάντησε στην Παβία τον Μανουήλ Παλαιολόγο που χε ξεκινήσει ο ίδιος αναζήτηση οικονομικής ή και στρατιωτικής στήριξης για να ανακουφίσει την Κωνσταντινούπολη από την πολυετή πολιορκία.
Το 1403, αφού η πολιορκία είχε επιτέλους λυθεί χάρη στην ήττα των Οθωμανών στη μάχη της Άγκυρας(1402), ο Χρυσολωράς ταξίδεψε και πάλι στην Κωνσταντινούπολη συνοδευόμενος από το μαθητή του Γκουαρίνο ντα Βερόνα.
Από το 1406 ταξίδεψε από την Κωνσταντινούπολη πέρα από την Ιταλία, σε διπλωματική αποστολή για συμμαχίες για το Βυζάντιο κι έφτασε στο Παρίσι, τη Βαρκελώνη και την Αγγλία (Λονδίνο και Salisbury)[7], χωρίς όμως απτά αποτελέσματα εκτός από κατανόηση.
Το 1409 ο Αντίπαπας Αλέξανδρος Ε΄ τον ονόμασε Καρδινάλιο και του ανέθεσε το έργο της Ένωσης των Εκκλησιών[8], γεγονός που αποδεικνύει την εκ μέρους του αποδοχή του καθολικού δόγματος.
Έγκαταστάθηκε στη Μπολόνια το 1410 και τελικά στη Ρώμη από το 1411 ως το 1413[7], μετά από πρόσκληση του παλιού του μαθητή Λεονάρντο Μπρούνι, συμμετέχοντας στις προσπάθειες σύγκλησης ενωτικής Συνόδου για να ξεπεραστεί το Σχίσμα της καθολικής Εκκλησίας; Το 1413 εστάλη σε νέα διπλωματική αποστολή στο Λουγκάνο, στο γερμανό βασιλιά Σιγισμόνδο, όπου δέχτηκε να γίνει η Σύνοδος τομ επόμενο χρόνο(1414) στην Κωνσταντία της Γερμανίας, δηλ. σε έδαφος μακριά από την επιρροή του Πάπα
Ο Μανουήλ έλαβε μέρος στη σημαντική για την καθολική Εκκλησία Σύνοδο της Κωνσταντίας, όπου επιχειρηματολόγησε υπέρ της Ένωσης των χριστιανικών κρατών ενάντια στους Τούρκους που θα τους απειλούσαν σύντομα κι άμεσα, αλλά και πάλι δεν εισακούστηκε. Άφησε την τελευταία πνοή κατα τη διάρκεια της Συνόδου, στις 15 Σεπτεμβρίου του 1415 σε ηλικία 60 χρονών κι ετάφη εκεί.
Η επιτύμβια πλάκα του στο Μοναστήρι των Δομινικανών στην Κωνσταντία της Γερμανίας με εγκωμιαστικό επίγραμμα του μαθητή του Πιερ Πάολο Βερτζέριο σώζεται ως σήμερα.
Ανιψιός του ήταν ο λόγιος Ιωάννης Χρυσολωράς που επίσης άφησε την Κωνσταντινούπολη κι έζησε στην Ιταλία για να διδάξει ελληνικά. Η κόρη του Ιωάννη παντρεύτηκε το μαθητή του Μανουήλ Φραγκίσκο Φίλελφο.
Διδακτικό έργο[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Ανάμεσα στα έργα του συναντούμε:
- «Ερωτήματα» με μορφή ερωταποκρίσεων,
- «Σύγκρισις Παλαιάς και Νέας Ρώμης» (δηλ.της Ρώμης με την Κωνσταντινούπολη) και μεταφράσεις στα λατινικά κλασσικών έργων, όπως
- «Πολιτεία» του Πλάτωνα και
- «Οδύσσεια» του Ομήρου
Τα "Ερωτήματα" του βρήκαν μεγάλη ανταπόκριση για πολλά χρόνια μετά το θάνατό του. Ήταν η πρώτη ελληνική Γραμματική που εκτυπώθηκε περί το 1471 και χρησιμοποιήθηκε από το Δημήτριο Χαλκοκονδύλη, τον Έρασμο και το Γιόχαν Ρόιχλιν. Ο Γκουαρίνο τη μετέφρασε στα λατινικά[7].
Μαθητές του στη Σχολή της Φλωρεντίας υπήρξαν σπουδαίου ουμανιστές όπως ο Πότζιο Μπρατσολίνι, ο Νικολό ντε Νικολί, ο Λεονάρντο Μπρούνι, Ρομπέρτο Ρόσσι, ο Λεονάρδος Τζουστιάνι, ο Πάλλα Στρότσι, ο Γιάκομπο Άντζελι ντα Σκαρπερία, Κάρλο Μαρσουρπίνι (Αρετίνος), Πιερ Πάολο Βερτζέριο (ο γηραιότερος) και στο Μιλάνο ο Φραγκίσκος Φίλελφος καθώς και ο Γκουαρίνο ντα Βερόνα, ο Ουμπέρτο Ντετσέμπριο, Αμπρόζιο Τραβερσάρι κ.α.
Ιδιαίτερη αναφορά
" «Ως πρεσβευτής του Μανουήλ Β΄, κατά τη διάρκεια της παραμονής του στο Παρίσι (1408), δώρισε εκ μέρους του αυτοκράτορα στο μοναστήρι του Αγίου Διονυσίου πολύτιμο ιστορημένο χειρόγραφο (σώζεται ως σήμερα) που περιείχε έργα του Διονυσίου Αρεοπαγίτη.»
Πηγές
- «Βιογραφικό Λεξικό», εκδόσεις Παγουλάτου
- Αριστείδης Πανώτης (2008). Το Συνοδικόν της εν Ελλάδι Εκκλησίας. A. Εκδόσεις Σταμούλη. ISBN 978-960-8116-17-7.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου