Το ηφαίστειο Βεζούβιος

Η πρώτη έκρηξη του Βεζούβιου σύμφωνα με τους ιστορικούς, που κατάστρεψε ολοκληρωτικά και εξαφάνισε μέσα στις πυροκλαστικές ροές και τις λάβες τρεις μεγάλες πόλεις, την Πομπηία τις Σταβίες και την Ηράκλεια [ή Ηράκλειον], έγινε το 79 μ.Χ. 

Του Κωνσταντίνου Οικονόμου - 18 08 2014 

ΓΕΝΙΚΑ: Ο Βεζούβιος είναι ένα βουνό-ηφαίστειο στις δυτικές ακτές της Νότιας Ιταλίας, σε απόσταση 12 χλμ. από τη Νάπολη [αρχαία ελληνική αποικία Νεάπολις]. Μέχρι το 79 μ.Χ., θεωρούνταν ένα απλό όρος. Ο Στράβων, μάλιστα, λέει ότι το όρος Ουεσούιον (έτσι αποκαλεί τον Βεζούβιο) ήταν σκεπασμένο με ωραίους αγρούς, εκτός από την κορυφή του, που ήταν επίπεδη και μαύρη, βγάζοντας το συμπέρασμα ότι το βουνό είχε πάρει φωτιά και είχε καεί, αλλά η φωτιά έσβησε, επειδή έλειπε το καύσιμο υλικό! Η πρώτη έκρηξη του Βεζούβιου σύμφωνα με τους ιστορικούς, που κατάστρεψε ολοκληρωτικά και εξαφάνισε μέσα στις πυροκλαστικές ροές και τις λάβες τρεις μεγάλες πόλεις, την Πομπηία τις Σταβίες και την Ηράκλεια [ή Ηράκλειον], έγινε το 79 μ.Χ. Την έκρηξη την περιέγραψε ο Πλίνιος1 ο Νεότερος, που ήταν αυτόπτης μάρτυρας [παρατηρητής από γειτονική πόλη του κόλπου της Νάπολης] της καταστροφής. Άλλες μεγάλες εκρήξεις έγιναν το 1795, το 1872 και το 1906, που προκάλεσαν μεγάλες καταστροφές και θανάτους πολλών ανθρώπων. Παρόλο τον δεδομένο κίνδυνο που διατρέχουν οι κάτοικοι, η περιοχή γύρω από τον Βεζούβιο είναι και σήμερα πυκνά κατοικημένη, γιατί το ηφαιστειογενές έδαφος στους πρόποδες και τις πλαγιές του βουνού είναι εξαιρετικά εύφορο.

ΓΕΩΛΟΓΙΑ: Τη μορφή και τη διαμόρφωση που έχει σήμερα ο Βεζούβιος την πήρε μετά από την έκρηξη του 79 μ.Χ., αν και οι διάφορες εκρήξεις που έγιναν αργότερα προξένησαν μερικές μεταβολές στην όψη του. Έχει τρεις κορυφές: Την Σόμμα βόρεια, ο καθαυτό Βεζούβιος νότια και το Οτταγιάνο ανάμεσά τους. Σήμερα, ο καθαυτό Βεζούβιος έχει περιφέρεια βάσης 45 χιλιόμετρα και η διάμετρος του κρατήρα του είναι 570 μέτρα περίπου. Το ύψος του μεταβάλλεται μετά από κάθε ισχυρή έκρηξη και είναι σήμερα 1.180 μέτρα. Οι πλαγιές του βουνού είναι κατάφυτες από κήπους και αγρούς μέχρι ένα ορισμένο ύψος. Ιδιαίτερα ευδοκιμούν τα αμπέλια από αρχαιοτάτων χρόνων. Τα κρασιά του Βεζούβιου τα εκτιμούσαν ιδιαίτερα από τη Ρωμαϊκή εποχή και σήμερα είναι περιζήτητο το θαυμάσιο κρασί «Λάκριμα Κρίστι» (Δάκρυα του Χριστού), που παράγεται από τους αμπελοκαλλιεργητές της περιοχής..

Η ΠΟΜΠΗΙΑ: Η ρωμαϊκή πόλη Πομπηία, ήταν κτισμένη στην πλευρά της Τυρρηνικής θάλασσας, δίπλα σχεδόν στη σημερινή μεγαλούπολη του ιταλικού Νότου, Νάπολη. Χτίστηκε τον 5ο π.Χ. αιώνα από Έλληνες αποίκους στις ακτές της Καμπανίας, στους πρόποδες του Βεζούβιου και αρκετά κοντά στη Ρώμη. Η Πομπηία έπεσε στα χέρια των Ρωμαίων, μετά την ενδυνάμωση της πόλης του Λατίου και την προς Νότον επέκτασή της, εις βάρος των ελληνικών πόλεων της Μεγάλης Ελλάδας. Η τοποθεσία και το κλίμα της ήταν περίφημα, πράγμα που την ανέδειξε σε καλύτερο θέρετρο της αρχαίας Ρώμης. Πολλοί πλούσιοι Ρωμαίοι είχαν χτίσει πάνω στους αμπελόφυτους λόφους της, όμορφες εξοχικές επαύλεις, τις οποίες στόλιζαν με διάφορα έργα τέχνης. Η Πομπηία, την εποχή της έκρηξης του Βεζούβιου, αριθμούσε 20 έως 30 χιλιάδες κατοίκους.

Η ΜΕΓΑΛΗ ΕΚΡΗΞΗ: Το 62 μ.Χ. έγινε ένας σφοδρότατος σεισμός που συντάραξε την πόλη. Αλλά ο σεισμός αυτός δεν ήταν παρά το προμήνυμα για την ολοσχερή καταστροφή της, πράγμα που δεν αντελήφθησαν οι κάτοικοί της. Έτσι, λίγα χρόνια αργότερα, στις 14/8 του 79 μ.Χ., μετά από μια φοβερή έκρηξη, ο Βεζούβιος σκόρπισε ένα τεράστιο κύμα από λάβα, στάχτη και φωτιά και έθαψε για πάντα, μέσα σε λίγες ώρες, την εύθυμη, σπάταλη, σύμφωνα με τους αρχαιολόγους, και πανέμορφη ρωμαϊκή πόλη. Στην αρχή σηκώθηκε ένα φοβερό σύννεφο τέφρας που κάλυψε την πόλη σε ύψος ενός μέτρου. Μόλις αντιλήφθηκαν οι κάτοικοι της Πομπηίας τη θεομηνία, άρχισαν να τρέπονται σε φυγή, παίρνοντας ο καθένας ό,τι μπορούσε να προφτάσει τις συνταρακτικές εκείνες στιγμές. Πολλοί όμως άλλαξαν γνώμη και ξαναγύριζαν, αλλά από τον πανικό οι κινήσεις τους ήταν σπασμωδικές και ατελέσφορες. Ύστερα από το σύννεφο της στάχτης, κατέκλυσε την πόλη μία “καταιγίδα” από ηφαιστειακά αναβλήματα-βολίδες και κίσσηρη (ελαφρόπετρα), που την σκέπασαν σε ύψος τριών και περισσοτέρων μέτρων, πάνω δε σ' αυτές επικάθησε νέο στρώμα από στάχτη και πέτρες, ώστε η σημερινή επίχωση να φτάσει τα 6-7 μέτρα! Υπολογίζεται ότι περισσότερα από 2.000 άτομα τάφηκαν ζωντανά και πέθαναν έτσι από ασφυξία.

Η ΑΝΑΔΕΙΞΗ ΤΩΝ ΕΡΕΙΠΙΩΝ ΤΗΣ ΠΟΜΠΗΙΑΣ: Η παλαιά πόλη είχε ξεχαστεί και κανείς δεν ήξερε την ύπαρξή της. Πρώτη ανακάλυψη τμήματος της Πομπηίας έγινε τυχαία το 1592, κατά τις εργασίες για την κατασκευή του υπόγειου υδραγωγείου, καλύτερα δεξαμενής, της πόλης Τόρε Ανουντσιάτα, που βρίσκεται εκεί κοντά. Τότε βρέθηκαν τα πρώτα σημαντικά ευρήματα, που μαζί με όσα ανακαλύφθηκαν σε κατοπινές ανασκαφές, αποτελούν σήμερα έναν πραγματικό θησαυρό τέχνης. Η αρχαιολογική σκαπάνη έφερε την Πομπηία ζωντανή στα μάτια μας, αποκαλύπτοντας πολλές λεπτομέρειες της καθημερινότητας των κατοίκων της. Διασώθηκαν, προστατευμένες απ' τη φθορά του χρόνου, όλες οι πλούσιες επαύλεις, με τις πολυάριθμες τοιχογραφίες τους, η αγορά, οι πολυάριθμοι ναοί, τα θέατρα, οι αψίδες, οι κρήνες, τα καταστήματα, τα ιδιωτικά σπίτια. Διασώθηκαν και λεπτομέρειες που μας δείχνουν τον ξαφνικό θάνατο της πόλης, από την καθημερινή ζωή που διακόπηκε απότομα. Κάτοικοι της Πομπηίας, που έτρωγαν ξαπλωμένοι στα ανάκλιντρα έμειναν εκεί για πάντα, άλλοι πνίγηκαν απ' τις αναθυμιάσεις προσπαθώντας να ξεφύγουν απ' το φριχτό θάνατο. Στα τραπέζια των πανδοχείων βρέθηκαν τα κύπελλα και τα πιάτα του γεύματος, σ' ένα δωμάτιο βρέθηκαν τα σώματα επτά παιδιών που ο Βεζούβιος σκότωσε την ώρα του παιχνιδιού. Άλλα εκμαγεία ανθρωπίνων σωμάτων(!) βρέθηκαν στους χώρους φύλαξης των λέμβων στις γειτονικές Σταβίες, όπου οι πανικόβλητοι άνθρωποι κατέφυγαν, αλλά δεν πράλαβαν να ξεφύγουν. Ο θάνατος αυτών προκλήθηκε κυριολεκτικά από την εισπνοή φωτιάς και τέφρας, που συνδυαζόμενα με πνευμονικά υγρά μετατράπηκαν σε μια μορφή τσιμέντου μέσα στα σωθικά τους. Αδυνατώντας να αναπνεύσουν έπεσαν επί τόπου. Σώθηκαν τα εκμαγεία που σχημάτισε η ηφαιστειακή τέφρα γύρω από τα σώματά τους! Σε άλλους, [ήταν άλλωστε εκατοντάδες βαθμοί η θερμοκρασία των ηφαιστειακών αερίων!], κυριολεκτικά εξερράγη ο εγκέφαλός τους!

Ασύγκριτα μεγάλη είναι η αξία των ερειπίων της Πομπηίας, γιατί μας έδωσε μια ιδέα ρωμαϊκής πόλης στο σύνολό της, μέσα στην άνθηση της ακμής και του πλούτου της. Οι ανακαλύψεις αυτές τράβηξαν το παγκόσμιο ενδιαφέρον, Ο Φ. Σίλερ αφιέρωσε ωραιότατα ποιήματα στη νεκρή πολιτεία, ενώ ο Έντουαρντ Μπούλβερ-Λύττον εμπνεύστηκε το γνωστό, κλασικό πια, μυθιστόρημα Οι Τελευταίες Ημέρες της Πομπηίας. 

Αξίζει κανείς να δει, δραματοποιημένο, ένα εκπληκτικό ντοκυμοντέρ για την έκρηξη του Βεζούβιου και την καταστροφή της Πομπηίας στην πιο κάτω διεύθυνση:
http://www.youtube.com/watch?v=xXjj-_fY-ww.

1. Ο Πλίνιος περιέγραψε με λεπτομερή τρόπο την έκρηξη του ηφαιστείου, αλλά οι επιστήμονες μέχρι και πριν λίγες δεκαετίες δεν θεωρούσαν αξιόπιστες τις πληροφορίες του γιατί μέχρι τότε δεν είχαν παρατηρηθεί ανάλογες του Βεζουβίου εκρήξεις άλλων ηφαιστείων. Μετά την παρατήρηση και άλλων, κατά τον 20ό αιώνα, ομοίων εκρήξεων κατέταξαν τη δράση τέτοιων ηφαιστείων σε μια ξεχωριστή κατηγορία εκρήξεων που πήραν από το όνομα του Πλίνιου την ονομασία Πλίνιες Εκρήξεις. Έτσι Πλίνια έκρηξη θεωρείται για την ηφαιστειολογία μία πολύ βίαιη έκρηξη ηφαιστείου, της οποίας η στήλη της σποδού {τέφρας] φθάνει μέχρι τη στρατόσφαιρα.

Του Κωνσταντίνου Αθ. Οικονόμου δασκάλου στο 32ο Δ. Σχ. Λάρισας – συγγραφέα

Konstantinosa.oikonomou@gmail.com www.scrind.com/oikonomoukon

http://www.eleftheria.gr/m/%CE%B1%CF%80%CF%8C%CF%88%CE%B5%CE%B9%CF%82/item/29566-.html