Η δύναμη της ανάγκης

Τη νύχτα της 18ης προς 19η Ιουλίου του 64 μ.Χ, ξεσπά στη Ρώμη μία από τις καταστροφικότερες πυρκαγιές στην ιστορία της πόλης. Ηθικός αυτουργός της μεγάλης αυτής καταστροφής, θα θεωρηθεί από πολλούς ο αυτοκράτορας Νέρωνας ο οποίος έχει μείνει στην συλλογική συνείδηση ως παράφρων. 

Χάρης Φιλιππάκης, 07 04 2018

Κάνεις δεν μπόρεσε όμως να αποδείξει πραγματικά την αυτουργία του. Σαν ιστορικό πρόσωπο άλλωστε είναι ιδιαίτερα κατατρεγμένο. Οι απόψεις γύρω από τη φυσιογνωμία του ακόμα και σήμερα θεωρούνται κάπως ακραίες.

Αυτοί που θα κατηγορηθούν για το ξέσπασμα της πυρκαγιάς η οποία μπορεί να ξεκίνησε από ένα τυχαίο γεγονός (διόλου σπάνιο για την εποχή), ήταν οι οπαδοί μίας νέας αίρεσης, που λάτρευαν κάποιον Chrestos. Η τιμωρία που τους επιβλήθηκε από τον Νέρωνα ήταν αντάξια της τεράστιας ζημιάς που προκάλεσε η πυρκαγιά στη Ρώμη. Τους έκαψε ζωντανούς στους κήπους του Βατικανού λόφου. Τα αίτια της πυρκαγιάς παραμένουν μέχρι σήμερα στο επίπεδο των εικασιών. Κατά πάσα πιθανότητα τα μέλη αυτής της αίρεσης έπεσαν θύματα της δυσφήμισης των εύπορων ορθόδοξων Εβραίων της πόλης.

Στα χρόνια που θα ακολουθήσουν, οι χριστιανικές κοινότητες θα πολλαπλασιαστούν μέσα στην αυτοκρατορία. Εστία αυτής της διάχυσης θα αποτελέσει η ανατολή, μέσα από την οποία ο χριστιανισμός θα πάρει σαφέστερη υπόσταση, θα διαφοροποιηθεί από τον Ιουδαϊσμό και θα δημιουργήσει το δικό του ορθό δόγμα. Χριστιανικές εκκλησίες είναι ήδη κτισμένες στην Ιερουσαλήμ, την Αντιόχεια, αλλά και στην ίδια τη Ρώμη από την εποχή του Κλαύδιου. Λίγο αργότερα ο Παύλος ιδρύει τις εκκλησίες της Θεσσαλονίκης και της Κορίνθου. Ο χριστιανισμός σταδιακά θα αρχίσει να λαμβάνει χαρακτηριστικά ύποπτα για τις αρχές της Ρώμης. Το 67 μ.χ ο Παύλος θα φυλακισθεί και θα εκτελεστεί. Ο χριστιανικός κόσμος βρίσκεται σε αναβρασμό, κάτι καταπιεσμένο είναι έτοιμο να εκτονωθεί. Ο πόλεμος του χριστιανισμού ενάντια στη Ρωμαϊκή εξουσία έχει ουσιαστικά ξεκινήσει…

Ο παγανισμός της εποχής εκείνης, ήταν επιρρεπής απέναντι σε οποιαδήποτε νέα θρησκευτική κατεύθυνση. Η ανατολή αποδέχεται πρώτη τα ‘’θαύματα’’. Ο Παύλος μαζί με τον Βαρνάβα είχαν συντελέσει ένα τέτοιο, όταν έκαναν ένα ανάπηρο να ‘’περπατήσει’’ στη Λύστρα της Μικράς Ασίας. Οι ντόπιοι τους θεωρούν ενσαρκώσεις του Δία και του Ερμή και ετοιμάζονται για θυσίες.

Οι χριστιανοί όμως δεν ανέχονται να συγχέεται ο Χριστός με όλους τους άλλους θεούς. Τον θεωρούν μοναδικό, θεωρούν την δικιά τους αλήθεια ισχυρότερη από όλες τις υπόλοιπες. Αυτό είναι που θα εξοργίσει πιο πολύ τη Ρωμαϊκή ανεκτικότητα και θα οδηγήσει σε ανελέητες διώξεις.

Οι κοινότητες των χριστιανών θα είναι αυστηρά οργανωμένες, η είσοδος σε αυτές δύσκολη και η ομοιογένεια μεταξύ των μελών, σχεδόν αδιάσπαστη. Αρνούνται βασικές αρχές του παγανισμού όπως τις θυσίες και διοργανώνουν συμπόσια μεταξύ τους. Η συμμετοχή και μόνο σε αυτά, για τις αρχές αρχίζει να θεωρείται εγκληματική. Όσοι συμμετέχουν, δικάζονται και εάν δεν αποδείξουν την αθωότητά τους, εκτελούνται από τις κατά τόπους δικαστικές αρχές. Η Ρώμη είχε έρθει αντιμέτωπη όλα αυτά τα χρόνια με πλήθος αιρέσεων χωρίς να αντιμετωπίσει κάποιο ουσιαστικά μεγάλο πρόβλημα, εδώ όμως έχει να κάνει με κάτι διαφορετικό. Εδώ έχει να αντιμετωπίσει ανθρώπους που εμμονικά αψηφούν τον θάνατο έχοντας σαν όπλο την βαθιά τους πίστη. Θα μπορέσει να το αντιμετωπίσει με τα πανίσχυρα μέσα που διαθέτει;

Σε αυτό το σημείο θα παραθέσω ένα μεταφρασμένο απόσπασμα από μία διοικητική επιστολή του Πλίνιου του Νεότερου προς τον αυτοκράτορα Τραϊανό, που σχετίζεται με τις διώξεις κατά των χριστιανών:

‘’ Αναμένοντας, ιδού η τακτική που ακολούθησα έναντι εκείνων που προσάχθηκαν ως Χριστιανοί. Αυτούς που ομολόγησαν, τους ρώτησα για δεύτερη και Τρίτη φορά, απειλώντας τους με βασανισμό. Για εκείνους οι οποίοι επέμεναν, διέταξα την εκτέλεση τους. Ήμουν βέβαιος ότι κι αν σήμαινε η ομολογία τους, πως έπρεπε να τιμωρηθεί τουλάχιστον η άκαμπτη επιμονή και αυτό το πείσμα. Άλλοι κατειλημμένοι από τον ίδιο τρελό φανατισμό, ως Ρωμαίους πολίτες, τους κατέγραψα για να σταλούν στη Ρώμη…’’

Ο Πλίνιος μάλλον γνώριζε καλά το πόσο σημαντική ήταν η παραδειγματική τιμωρία ανθρώπων που περιφρονούν τόσο εύκολα τον θάνατο. Ήξερε ότι ο σπόρος της πειθαρχίας που με τόση μαεστρία η Ρώμη εξέθρεψε στις ψυχές των ανθρώπων μέσω του φόβου της τιμωρίας, ήταν ότι είχε απομείνει για να μπορέσει να συγκρατηθεί το νέο ρεύμα. Μην ξεχνάτε ότι βρισκόμαστε στην περίοδο των πέντε καλών αυτοκρατόρων όταν γράφεται αυτή η επιστολή.

Ο Μεσογειακός Ρωμαϊκός κόσμος βρίσκεται σε σχετικά ειρηνικότερα επίπεδά και ο λαός ζει συνθήκες αρκετά ηπιότερες σε σχέση με το παρελθόν. Κι όμως για τους συλληφθέντες ύποπτους χριστιανούς γίνεται μία διάκριση. Η κρισιμότητα της κατάστασης έχει γίνει αντιληπτή. Αυτό που προκάλεσε η φήμη ενός προσώπου, έχει αρχίσει να ξεφεύγει από τον έλεγχο της Ρώμης.

Το μυστικό της επιτυχίας αυτού του άσημου ξυλουργού, ήταν το ότι δεν προσπάθησε να πολεμήσει την κραταιά Ρώμη με τα ίδια της τα όπλα. Δεν χρησιμοποίησε πότε μεθόδους βίας για να την απομυθοποιήσει, αν το έκανε ήταν μάλλον βέβαιη η αποτυχία του. Θυμηθείτε το παράδειγμα του Σπάρτακου που προσπάθησε και σε ένα βαθμό κατάφερε να την τρομοκρατήσει (τη Ρώμη) με την επανάσταση των σκλάβων που υποκίνησε. Κατέληξε νεκρός, και όσοι τον ακολούθησαν σταυρωμένοι στην Αππία οδό. Η Ρώμη διέθετε όλα τα μέσα για να αντιμετωπίζει με επιτυχία τέτοιους κλυδωνισμούς. Μια ιδεολογική-πνευματική υποκίνηση όμως δεν θα μπορούσε να τη διαχειριστεί με την ίδια ευκολία όπως μία σχεδόν πολεμική.

Η θυσία του Χριστού λειτούργησε μάλλον ευεργετικά για το όλο εγχείρημα. Έδωσε στους πιστούς του την ακατάβλητη δύναμη να αψηφούν τον θάνατο. Αυτό ήταν κάτι που κανένα υλικό μέσο δεν μπορούσε να σταματήσει. Η επιτυχία των χριστιανικών ιδεών σχετίζεται άμεσα με την αποκαθήλωση των ιδεολογικών θεμέλιων λίθων του Ρωμαϊκού οικοδομήματος.

Αυτό ήταν που πέτυχε ο Χριστός, μίλησε στις ψυχές ανθρώπων που είχαν την ανάγκη να αλλάξουν τους όρους ζωής που τους πρόσφερε η αρχαιότητα και η Ρώμη πιο συγκεκριμένα. Είναι γνωστό το βίαιο και σκοτεινό πρόσωπο της Ρώμης, ιδίως με τον τρόπο που διαχειρίστηκε τις επαρχίες της όπως έχουμε αναφέρει σε παλαιότερο άρθρο. Εκεί ακριβώς έγκειται η καινοτομία των χριστιανικών ιδεών. Η χριστιανική επανάσταση δεν ήταν απλά μια θρησκευτική επανάσταση, ήταν πολλά περισσότερα από αυτό. Μαζί με τον Χριστό πέθανε ένας ολόκληρος κόσμος και με την ‘’ανάσταση’’ του ‘’γεννήθηκε’’ ένας καινούργιος. Πέθανε η παραδοσιακή αρχαιότητα. Η ολοκληρωτική επικράτηση του χριστιανισμού αργότερα, απλά επισημοποίησε τη μετάβαση σε ένα άλλο αξιακό σύστημα, σε ένα άλλο κόσμο αντιλήψεων.

Αυτό ήταν που επισκίασε τη Ρωμαϊκή λάμψη και καθολικότητα όπως έχω γράψει ξανά. Δεν μπορώ να χρησιμοποιήσω το ρήμα νίκησε, γιατί η Ρώμη ζει αιώνια μέσα από τα πολιτικά, νομοθετικά και τεχνολογικά σπέρματα που διάχυσε στον κόσμο. Δεν είναι τυχαίο το γεγονός ότι την κληρονομία της την διεκδίκησαν με πάθος πολλοί λαοί είτε άμεσα είτε έμμεσα στους αιώνες που ακολούθησαν την κατάρρευση της δύσης.

Το ‘’καινούργιο’’ λοιπόν, θα έρθει λίγο αργότερα από τα παραπάνω γεγονότα. Η Ρωμαϊκή αυτοκρατορία θα μετεξελιχθεί σε αυτό που σήμερα αποκαλούμε Βυζάντιο. Η Ρωμαϊκή δύση θα καταρρεύσει υπό το βάρος των Γερμανικών εισβολών και η εκχριστιανισμένη από καιρό ανατολή θα πάρει τα ηνία από τα χέρια του Κωνσταντίνου, του νέου χριστιανικού Ρωμαϊκού κόσμου. Μια νέα πόλη θα ιδρυθεί εκ θεμελίων, πάνω στο πέρασμα ανατολής και δύσης, για να συμβολίσει αυτή τη μετάβαση σε μία νέα τάξη πραγμάτων. Η Κωνσταντινούπολη (nova Roma) από τον 4ο αιώνα μ.χ και μετά θα διαδραματίσει το ρόλο της μητρόπολης σύσσωμου του χριστιανικού κόσμου και εν συνεχεία σύσσωμου του ορθόδοξου.

Αυτό μάλλον ήταν το τίμημα της επιβίωσης, που όφειλε να πληρώσει ο Ρωμαϊκός κόσμος για να μην αφανιστεί από την αναπόφευκτη εξέλιξη των πραγμάτων.

Όλα τα παραπάνω, χρειάστηκαν αιώνες εξέλιξης, όπως το καθετί στην ανθρώπινη ιστορία. Ο κόσμος δεν αλλάζει ποτέ ακαριαία…είναι πολύ δυνατός για να αλλάξει έτσι. Η διαδικασία είναι πάντα μακρόσυρτη και σταδιακή.

Αν αναρωτιέστε, κατά πόσον η επικράτηση του χριστιανισμού βελτίωσε ουσιαστικά τους όρους ζωής των ανθρώπων κατά τους επόμενους αιώνες, μία αναδρομή στα προηγούμενα άρθρα θα διώξει τις σκιές νομίζω.

Καθετί που γεννιέται στη θεωρία, μένει όμορφο και συνεπές μέχρι να βρει πρακτική εφαρμογή…

Υ.Γ: Με τον όρο Ρώμη αναφέρομαι συνειρμικά σε όλα τα μήκη και πλάτη της Ρωμαϊκής ιστορίας. Και στην περίοδο της Respublica και στην περίοδο της ηγεμονίας. Η μη ύπαρξη αναφορών σε θεσμούς και πολιτικά όργανα, μου επιτρέπει σε ένα άρθρο όπως αυτό να μην κάνω αυστηρό διαχωρισμό κάθε φορά που αναφέρομαι στη Ρώμη.

Χάρης Φιλιππάκης, Αρθρογράφος Ιστοριών

Το άρθρο έχει αρχικά δημοσιευθεί στο Viewtag.gr

https://www.huffingtonpost.gr/entry/e-dename-tes-anaykes_gr_5ac35dc6e4b03e351a21218b