Αέρας στα πανιά της λογοτεχνίας

Ο ΛΟΓΟΣ ΣΤΟΥΣ ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

Μοιάζει με παραμύθι! Μυθιστορήματα, νουβέλες, διηγήματα από την Ελλάδα, επιλεγμένα με κριτήρια αυστηρά για να τροφοδοτήσουν τον διάλογο με ένα διεθνές κοινό ευαίσθητο στις προκλήσεις τού σήμερα, μεταφρασμένα πρώτη φορά στα αγγλικά, γαλλικά και ιταλικά, και παρόντα στα πιο καίρια σημεία πώλησης της Ευρώπης.

Μικέλα Χαρτουλάρη, 17/02/2018

Αυτήν την ιδέα ξεκίνησε να πραγματοποιεί εδώ και τρία χρόνια ο Ιταλός Enzo Terzi μέσα από μια μικρή ελληνική εκδοτική επιχείρηση μεταφρασμένης λογοτεχνίας που ίδρυσε στην Αθήνα της κρίσης, αλλά με σκοπό να ξεφύγει δυναμικά από το αφήγημα της κρίσης όσο κι από αυτό της λαμπρής αρχαίας πολιτιστικής κληρονομιάς.

Φύση εφευρετική, πολυμήχανη, γεμάτη περιέργεια και μεράκι, γιος και εγγονός δασκάλων, ο Εντσο Τέρτσι εγκαταστάθηκε το 2008 στην Αθήνα όπου έμενε η φίλη του, φέρνοντας στις αποσκευές του μια 30χρονη εμπειρία σχεδιαστή εκδόσεων στη Φλωρεντία και δημιουργού σειρών με βιβλία γενικών γνώσεων που συχνά έγραφε ο ίδιος και πουλούσε μέχρι και σε εκδότες της Ν. Κορέας!

Οι προοπτικές του άλλαξαν το 2012 όταν συνάντησε τον βραβευμένο μεταφραστή και μόνιμο κάτοικο της Ελλάδας Maurizio De Rosa. Μαζί ξεκίνησαν την αναζήτηση ξεχωριστών λογοτεχνικών κειμένων προς διάθεση στην Ευρώπη χάρη στα δίκτυα διακίνησης με τα οποία συνεργάζεται ο Τέρτσι. Ετσι, το 2016 γεννήθηκαν οι εκδόσεις ETP books που φιλοδοξούν να φέρουν φρέσκο ελληνικό αέρα στην ευρωπαϊκή αγορά του βιβλίου.

Το κλειδί τους είναι, όπως μας είπαν, «αυτό το μεγάλο κομμάτι της ελληνικής εμπειρίας που δεν είναι εθνικιστικό και έχει να κάνει με το σταυροδρόμι των πολιτισμών και των εθνοτήτων, με την πολλαπλότητα των ταυτοτήτων, με τον ζωντανό διάλογο με την Ιστορία, με το προγεφύρωμα προς την Ανατολή…»

Μέχρι σήμερα οι ETP books έχουν μεταφράσει, εκδώσει και διακινήσει στο ευρωπαϊκό κοινό: την Ερωμένη της, ένα μεσοπολεμικό σαπφικό μυθιστόρημα της (ψευδώνυμης) Ντόρας Ρωζέττη, αλλά και την αλληγορική Παραβολή του Κωνσταντίνου Τζαμιώτη (2006) που εμπνέεται από την τεχνολογία των ολογραμμάτων, επίσης τον Συνταγματάρχη Λιάπκιν του Καραγάτση, τις δυστοπικές Καμπάνες του Γιώργου Θεοτοκά, αλλά και τους Τυχοδιώκτες της Νένης Ευθυμιάδη ή το μυθιστόρημα Ουζερί Τσιτσάνης του Σκαμπαρδώνη.

Ο Τέρτσι σχεδίασε και μια έκδοση-κόσμημα με φωτογραφίες και χάρτες εποχής, βασισμένη στο αγγλόγλωσσο ημερολόγιο του Καβάφη από την πρώτη του επίσκεψη στην Αθήνα το 1901. Και συνεχίζει ακάθεκτος, καθώς έχει συλλάβει ότι σήμερα το ελληνικό βιβλίο μπορεί να γίνει η ατμομηχανή της πολιτισμικής διπλωματίας.

• Η Ελλάδα έγινε διεθνές πρωτοσέλιδο στην κορύφωση της κρίσης αλλά η ελληνική λογοτεχνία δεν έκανε το πολυπόθητο «μπουμ». Γιατί; Είναι λιγότερο καλοί οι Ελληνες συγγραφείς από τους άλλους Ευρωπαίους;

Μπορώ αμέσως να σας πω ότι κανείς δεν μπορεί να τους κρίνει, αφού… κανείς δεν τους γνωρίζει! Δεν είναι μεταφρασμένοι. Επειδή λοιπόν έχουμε κουραστεί να διαβάζουμε για την ελληνική κρίση, πιστεύω πως αυτή είναι η ιδανική στιγμή για να αναδειχτεί μια άλλη Ελλάδα που συνεχίζει να προχωρά.

Αυτό βέβαια δεν είναι απλό. Ετσι όπως λειτουργεί το παγκόσμιο εκδοτικό σύστημα, είναι πολύ δύσκολο να καθιερωθεί η λογοτεχνία μιας μικρής γλώσσας. Πώς να ανταγωνιστεί την τεράστια βιομηχανία της αγγλοσαξονικής ή της ισπανόφωνης λογοτεχνίας; Ούτε καν το προϊόν «Ελενα Φεράντε», για το οποίο έγινε μια μοναδική οικονομική επένδυση, δεν κατάφερε να λειτουργήσει ως λοκομοτίβα για την ιταλική λογοτεχνία.

Και ο δικός σας Πέτρος Μάρκαρης, ενώ έχει γίνει σταρ στην Ιταλία με τα αστυνομικά μυθιστορήματά του, δεν δημιούργησε ρεύμα ενδιαφέροντος για άλλους ομότεχνούς του. Φταίει όμως και κάτι άλλο: η σύγχρονη ελληνική λογοτεχνία εξακολουθεί να επισκιάζεται από το ιστορικό βάρος της αρχαιότητας και των κατεστημένων αξιών, των λεγόμενων «σύγχρονων κλασικών»: Καβάφη, Σεφέρη, Ελύτη, Ρίτσου, Καζαντζάκη, και μαζί Ντάρελ, Φέρμορ, Γαλανάκη και άλλων πέντε-έξι «ονομάτων» που προβάλλονται συστηματικά. Κάποιος λοιπόν πρέπει να πάρει το ρίσκο να προτείνει καινούργιες φωνές…

• Ενα πρόγραμμα χρηματοδότησης μεταφράσεων θα μπορούσε άραγε να ξεκλειδώσει τις ξένες αγορές;

Αυτό που χρειάζεται άμεσα είναι ένα πρόγραμμα προώθησης του ελληνικού βιβλίου και των συγγραφέων από την Ελλάδα. Χωρίς αυτό, οι μεταφράσεις δεν μπορούν να βρουν το κοινό τους. Ως το 2013 υπήρχε ένα πρόγραμμα ενίσχυσης των μεταφράσεων και ένα Εθνικό Κέντρο πολιτικών του Βιβλίου ως σημείο αναφοράς.

Σήμερα είναι απαραίτητη μια ανανεωμένη πολιτική μεταφράσεων, και παράλληλα μια πολιτική διαφήμισης, διάδοσης και διανομής των μεταφρασμένων βιβλίων. Να φτάνουν στα περισσότερα σημεία πώλησης αλλά και να προσφέρονται σε όλες τις κοινότητες της διασποράς και σε όλες τις πανεπιστημιακές έδρες ελληνικών σπουδών στο εξωτερικό. Επίσης χρειάζεται να οργανώνονται περιοδείες με το νέο αίμα της ελληνικής λογοτεχνίας.

Η φυσική παρουσία των συγγραφέων είναι σημαντική για να λειτουργήσει ο διάλογος με τα καινούργια τους κοινά εκτός των τειχών. Ετσι και οι ξένες εκδοτικές βιομηχανίες θα οδηγηθούν να αναπροσαρμόσουν τις προτεραιότητές τους απέναντι στα ελληνικά γράμματα.

• Εσείς ως εκδότης ανοίγεστε στο μεταφρασμένο βιβλίο. Ποιο είναι το δικό σας στοίχημα;

Να προτείνω ένα άγνωστο κομμάτι της ελληνικής λογοτεχνίας το οποίο μπορεί να συνδιαλέγεται επί ίσοις όροις με τις μεγάλες λογοτεχνίες. Να εκδώσω τίτλους που ξεφεύγουν από τη συνταγή του φολκλόρ και που απευθύνονται σε ένα κοινό ευρύτερο από αυτό των φιλελλήνων.

Με τον Μαουρίτσιο ΝτεΡόζα συμφωνούμε πως υπάρχουν πολλές… ελληνικότητες ή, αν θέλετε, πως υπάρχει μια πολύμορφη ελληνική εμπειρία που ξεπερνά τα εθνικά όρια της Ελλάδας, και συνεισφέρει στο ευρωπαϊκό και στο παγκόσμιο γίγνεσθαι. Σε αυτή τη δεξαμενή ανακαλύπτω κείμενα-διαμάντια, από τις αρχές του 20ού αιώνα μέχρι πρόσφατα, που ξεφεύγουν από το πλαίσιο μιας περιφερειακής λογοτεχνίας, και έχουν θέση στον κορμό της ευρωπαϊκής λογοτεχνίας.

Ετσι, μέσα σε τρία μόλις χρόνια, έχουμε κυκλοφορήσει μια εικοσαριά ελληνικά βιβλία σε τρεις γλώσσες. Επενδύουμε, με άλλα λόγια, στην απαιτητική αλλά μη προβεβλημένη στο εξωτερικό ελληνική λογοτεχνία. Συμφωνήσαμε λ.χ. με τον Αγγελο Τσιριμώκο, γιο του Γιάννη Μαρή, να μεταφράσουμε το μεγαλύτερο μέρος του έργου του (40 περίπου τίτλους).

Εφέτος θα εγκαινιάσουμε μια εκδοτική σειρά δοκιμίων/μελετών. Επιπλέον, ειδικά στην Ιταλία, ετοιμάζουμε και ένα περιοδικό για την ελληνική κουλτούρα (λογοτεχνία και τέχνες) από την αρχαιότητα μέχρι τις μέρες μας. Ξέρετε, η έκπληξη σ’ αυτή την υπόθεση, δεν είναι το ότι ανακαλύπτουμε θησαυρούς αλλά το ότι συναντάμε είτε αδιαφορία είτε εμπόδια σ’ αυτή την πρωτοβουλία μας: εδώ από πολιτιστικούς θεσμούς ή πρεσβείες, εκεί από την ομογένεια ή από τα πανεπιστήμια, αλλού από εκδότες του ελληνικού βιβλίου …

• «Πουλάει» τελικά ο πολιτισμός της σύγχρονης Ελλάδας ή «πουλάει» μονάχα η κρίση;

Ετοιμη αγορά δεν υπάρχει. Είμαστε παιδιά της κρίσης. Την αγορά τη χτίζουμε σιγά σιγά εμείς οι ίδιοι. Ενα όμως είναι σίγουρο: πρέπει να αλλάξει το αφήγημα για τη σημερινή Ελλάδα. Διότι, απ’ όσα βλέπω στην Ιταλία, στη Γαλλία και στην Αγγλία, ο κόσμος έχει μπαφιάσει με την «ελληνική κρίση».

Και είναι ανοιχτός στην ελληνική λογοτεχνία επειδή περιμένει να τον γοητεύσει, να τον ταρακουνήσει ή να αναζωογονήσει το μυαλό του και όχι επειδή περιμένει να τον βοηθήσει να κατανοήσει τις συνέπειες της κρίσης (που τις βλέπει κι αυτός στην τσέπη του ή στην ψυχή του). Από την άλλη, η κρίση είναι υπαρκτή. Αυτό σημαίνει ότι ποτέ δεν θα έχω αξιόλογα κέρδη, όμως θα συνεχίσω, γιατί αυτή η δραστηριότητα μου δίνει χαρά και μια ηθική ικανοποίηση. Δεν θέλω να χαθεί η ευκαιρία και το σύγχρονο ελληνικό βιβλίο να μείνει πάλι στη γωνία.

http://www.efsyn.gr/arthro/aeras-sta-pania-tis-logotehnias