Μια Βρετανίδα ιστορικός ρίχνει νέο φως στην ιστορία της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας

ΒΙΒΛΙΟ 

Με αφορμή την ελληνική έκδοση του πιο πρόσφατου βιβλίου της, η δημοφιλής ιστορικός Mary Beard μιλάει στο LiFO.gr για τους μύθους, την ιστορία και το πολίτευμα της πόλης που όρισε τον σύγχρονο κόσμο.

ΕΥΗ ΜΑΛΛΙΑΡΟΥ, 09.02.2018 

Η Βρετανίδα Μary Beard είναι καθηγήτρια Φιλολογίας στο Πανεπιστήμιο του Κέμπριτζ, συντάκτρια Κλασικών Σπουδών στο «Times Literary Supplement» και συγγραφέας πλήθους βιβλίων για τον αρχαίο ελληνορωμαϊκό κόσμο. Δημοφιλής επίσης για τις σειρές ιστορικών ντοκιμαντέρ που παρουσίασε στο BBC1 και BBC2, θεωρείται «celebrity historian». Τον Νοέμβριο του 2017 κυκλοφόρησε στα αγγλικά το βιβλίο Women & Power: A Manifesto (Γυναίκες & Εξουσία: Ένα Μανιφέστο), όπου η Beard εξερευνά τις ρίζες του μισογυνισμού στην αρχαία Αθήνα και Ρώμη. H «Guardian» το χαρακτήρησε «ένα κλασικό βιβλίο σύγχρονου φεμινισμού». 

Μary Beard

Παρ' όλο το ισχυρό επικοινωνιακό προφίλ της, η Μary Beard χαίρει του απολύτου σεβασμού για την επιστημονική της εγκυρότητα και την αντισυμβατική της ματιά στην Ιστορία, που εμπνέεται από τη λατρεία της για τον αρχαίο κόσμο. Πρόσφατα κυκλοφόρησε το SPQR: Ιστορία της Αρχαίας Ρώμης από τις εκδόσεις Αλεξάνδρεια (μετάφραση: Κώστας Κουρεμένος). Το SPQR είναι η συντομογραφία του Senatus Populus Que Romanus που σημαίνει «η Σύγκλητος και ο Λαός της Ρώμης».   

Οι Ρωμαίοι ποτέ δεν θα αποκαλούσαν τον εαυτό τους δημοκράτες με την αθηναϊκή έννοια. Όμως είχαν συζητήσει και πραγματευτεί με πολλούς και σημαντικούς τρόπους την ιδέα της ελευθερίας του ατόμου και των δικαιωμάτων του πολίτη έναντι της εξουσίας του κράτους.   

Πράγματι, με αριστοτεχνικό τρόπο η Beard διατρέχει χίλια χρόνια ρωμαϊκής ιστορίας, ρίχνοντας νέο φως στον ρωμαϊκό πολιτισμό. Η αρχαία Ρώμη μάς αφορά έντονα σήμερα λόγω του ότι κρίνουμε τις κοινωνίες μας σε σχέση με αυτές των βασιλιάδων, των συγκλητικών, των αυτοκρατόρων. Οι ρωμαϊκές διαμάχες γύρω από τα έθνη, την αυτοκρατορία, την ιδιότητα του πολίτη και τα δικαιώματα του ατόμου επηρεάζουν τον τρόπο με τον οποίο σκεπτόμαστε την πολιτική οργάνωση και την πολιτική ελευθερία. Το βιβλίο της Μary Beard «SPQR: Ιστορία της Αρχαίας Ρώμης» κυκλοφορεί στα ελληνικά από τις εκδόσεις Αλεξάνδρεια σε μετάφραση Κώστα Κουρεμένου. 

                     

Η Beard αναλύει σε βάθος τις δομές και τους θεσμούς, ενώ ζωντανεύει την αφήγησή της με συναρπαστικά επεισόδια, αναζητώντας σε κειμενικά και υλικά ίχνη του ρωμαϊκού κόσμου την ιστορική της ερμηνεία. Με αφορμή τις 500 σελίδες της ευανάγνωστης και εμπλουτισμένης με φωτογραφικό υλικό και χάρτες έκδοσης του SPQR, η Μary Beard απαντά εδώ σε ερωτήσεις μου που αφορούν στον πλούτο των ιδεών και πληροφοριών της τόσο σαγηνευτικής μελέτης της.   

— Πόσο σημαντικός είναι ο διάλογος ανάμεσα στους αρχαίους και στους σημερινούς ιστορικούς σχετικά με την αποκρυπτογράφηση κάποιων αινιγμάτων της αρχαίας Ρώμης, όπως ο μυστηριώδης μύθος της θεμελίωσής της; 

Όλη η Iστορία είναι ένας διάλογος μεταξύ των παρόντων και των παρελθόντων ιστορικών. Σε πολλές περιπτώσεις, η δουλειά των σύγχρονων ιστορικών είναι να καταλάβουν τι λένε οι αρχαίοι μύθοι ή οι πρώτοι ιστορικοί. Για παράδειγμα, είναι πολύ εύκολο να επεξεργαστούμε τον μύθο της ίδρυσης της ρωμαϊκής φυλής από τον Αινεία, πρόσφυγα από την Τροία, ως «ιστορία» ή «παραμύθι». Όμως πρέπει να εξετάσουμε τι λένε αυτά τα κείμενα για τη ρωμαϊκή ταυτότητα και κατόπιν να δεχτούμε την ιδέα ότι οι Ρωμαίοι έβλεπαν πάντα τον εαυτό τους ως ξένους στη δική τους γη.   

Ο «Πευτιγγεριανός Πίνακας» (ονομάζεται έτσι από τον Πόιτινγκερ, έναν από τους παλιούς του ιδιοκτήτες) είναι μια εκδοχή ενός χάρτη της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας καμωμένη τον δέκατο τρίτο αιώνα, αλλά βασισμένη πιθανότατα εντέλει στον χάρτη που εξέθεσαν στη Ρώμη του πρώτου αιώνα π.χ. ο Αύγουστος και ο Αγρίππας. Για μας είναι όχι τόσο γεωγραφικό άτλαντας όσο οδικός χάρτης. Έχει μήκος εφτά μέτρα και δείχνει τους δρόμους, τα ποτάμια και τις πόλεις της αυτοκρατορίας. Το εικονιζόμενο τμήμα δείχνει το δέλτα του Νείλου, με ένα μέρος της Κρήτης αριστερά και τη Μικρά Ασία από πάνω. 

— Έχουμε την τάση να σκεφτόμαστε ότι η «ελευθερία» και η «δημοκρατία» είναι λίγο-πολύ ίσες αξίες. Όπως την περιγράφετε στο βιβλίο σας, η έννοια «libertas» (ελευθερία) είχε διαφορετικό νόημα. Είναι χρήσιμο να λαμβάνονται υπόψη σήμερα οι αρχαίες ρωμαϊκές αξίες;

Βέβαια. Παρόλο που συμπεριφερόμαστε σαν να είμαστε υπνωτισμένοι από το πόσο σπουδαία ήταν η ιδέα της αθηναϊκής δημοκρατίας, δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι η αθηναϊκή δημοκρατία ήταν μόνο μία εκδοχή ριζοσπαστικής πολιτικής σκέψης στον αρχαίο κόσμο. Οι Ρωμαίοι ποτέ δεν θα αποκαλούσαν τον εαυτό τους δημοκράτες με την αθηναϊκή έννοια. Όμως είχαν συζητήσει και πραγματευτεί με πολλούς και σημαντικούς τρόπους την ιδέα της ελευθερίας του ατόμου και των δικαιωμάτων του πολίτη έναντι της εξουσίας του κράτους. Ήταν η έννοια του «libertas» της Ρώμης στη νεότερη Ιστορία που συντέλεσε στο να ξεκινήσουν η Γαλλική και η Αμερικανική Επανάσταση. 

Η λύκαινα ταΐζει τα αδέλφια Ρώμος και Ρωμύλος. Ο μύθος αυτός έφτασε στα πέρατα της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Το ψηφιδωτό της φωτογραφίας βρέθηκε στο Άλντμπορο της βόρειας Αγγλίας. Η λύκαινα είναι ένα συμπαθητικό, τερπνό πλάσμα. Τα δίδυμα, που μοιάζουν να μετεωρίζονται επικίνδυνα στον αέρα, δίνουν την εντύπωση ότι προστέθηκαν αργότερα, όπως και οι αναγεννησιακές προσθήκες στο σύμπλεγμα του Καπιτωλίου. 

— Οι πολυάριθμες επιστολές του Κικέρωνα, η Ιστορία που έγραψε ο Έλληνας Πολύβιος για τους Ρωμαίους και τα φιλοσοφικά χρονικά του Τάκιτου είναι μαρτυρίες ιστορικών γεγονότων. Σε ποιον βαθμό είναι ευχάριστες αναγνώσεις; Ή, σε αυτή την περίπτωση, ποιοι είναι οι δεσμοί μεταξύ μυθοπλασίας και Ιστορίας; 

Είναι πραγματικά πολύ ευχάριστες αναγνώσεις και προκαλούν έντονα το ενδιαφέρον του κοινού. Ο Τάκιτος πιθανότατα έχει κάνει την πιο οξυδερκή ανάλυση για την αυτοκρατορική διαφθορά που υπήρξε ποτέ. Φυσικά, όπως και με τον Ηρόδοτο ή τους λόγους του Θουκυδίδη, τα όρια μεταξύ μυθοπλασίας και Ιστορίας στην αρχαιότητα είναι διαφορετικά (όλοι οι αρχαίοι ιστορικοί ήταν ικανοί να βάλουν τα δικά τους λόγια στο στόμα των ιστορικών χαρακτήρων που κατέγραφαν). Τα αρχαία ρωμαϊκά συγγράμματα αποτελούν ένα μείγμα έμπνευσης, αινιγματικότητας και δυσκολίας για μας. 

— Ήταν ο Μέγας Αλέξανδρος και η αυτοκρατορία του πρότυπο για τους πολέμους της Ρώμης; 

Με έναν τρόπο, ναι, ή, τουλάχιστον, οι Ρωμαίοι έφτασαν στο σημείο να το σκεφτούν. Ο Αλέξανδρος ήταν ο κατακτητής των βίαιων θριάμβων. Οι Ρωμαίοι ακολούθησαν το παράδειγμά του, με τη διαφορά ότι προχώρησαν στην καθιέρωση των θριάμβων αυτών στην επικράτειά τους. 

— Ποια είναι η διαφορά μεταξύ της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας και άλλων αυτοκρατοριών της ίδιας χιλιετίας που ερευνάτε; 

Αυτό είναι ένα τεράστιο ζήτημα. Υπάρχουν και ομοιότητες και διαφορές. Παρ' όλα αυτά, μπορούμε να κάνουμε κάποιες στενές συγκρίσεις μεταξύ του πρώτου αυτοκράτορα της Κίνας και της ρωμαϊκής διοίκησης μερικούς αιώνες αργότερα και να δούμε συγκριτικά το φορολογικό σύστημα, τα οικοδομικά έργα κ.λπ.   

Ρωμαίοι Αυτοκράτορες: 1. Αδριανός (117-138 μ.Χ.) 2. Τραϊανός (98-117 μ.Χ. ) 3. Νέρβας (96-98 μ.Χ.) 4. Μάρκος Αυρήλιος (161-180 μ.Χ.) 5. Τιβέριος (14-37 μ.Χ.) 6. Καλιγούλας (37-41 μ.Χ.) 7. Τίτος 79-81 μ.Χ. 8. Βεσπασιανός (69-79 μ.Χ.) 9. Νέρωνας (54-68 μ.Χ.) 10. Κλαύδιος (41-54 μ.Χ.) 12. Λεύκιος Βήρος. Συγκυβερνήτης μαζί με τον Μάρκο Αυρήλιο (161-169 μ.Χ.) 13. 1. Κόμμοδος (180-192 μ.Χ) 

— Ήταν η αινιγματική προσωπικότητα του Αυγούστου ή ο τρόπος με τον οποίο διαμορφώθηκε η κοινωνία που οδήγησε στη μακρόχρονη βασιλεία του και σε μια μη αναστρέψιμη πορεία γεγονότων που καθιέρωσαν τον «αυτοκράτορα» ως το μόνο πολιτικό πρότυπο; 

Ποιος ξέρει; Είναι πιθανό να συνέβησαν και τα δύο με κάποιον τρόπο. Το κρίσιμο σημείο βρίσκεται στο γεγονός ότι ο Αύγουστος ήταν εκείνος που δημιούργησε τις δομές που διαμόρφωσαν τη ρωμαϊκή διοίκηση για αιώνες, καθιέρωσε την έννοια του «αυτοκράτορα» και κυρίως τι έπρεπε να κάνει. Ήταν ο Αύγουστος που όρισε ότι αυτοκράτορας είναι ο συνδυασμός του ανθρώπου που οικοδομεί, που κατακτά και προστατεύει τους ανθρώπους της επικράτειάς του. Οι δομές αυτές ποτέ δεν εξαφανίστηκαν. 

— Τα αρχικά SPQR στα ιταλικά («Sono pazzi questi romani!» - «Είναι τρελοί αυτοί οι Ρωμαίοι!») είναι κάτι σαν ανέκδοτο, καθώς η συντομογραφία αυτή αναγράφεται παντού στην αρχαία Ρώμη, όπως λέτε. Το «SPQR» είναι βιβλίο που διέπεται από μια διάθεση χιούμορ ως προς τον τρόπο που επεξεργάζεται τις πολύτιμες πληροφορίες που μας δίνει. Συμφωνείτε; 

Ναι. Είμαι πολύ χαρούμενη που προσέξατε το χιούμορ. Τελικά, όταν όλα αυτά που περιγράφουμε συμβαίνουν στο μακρινό παρελθόν, πρέπει να τα βλέπουμε και από την εύθυμη πλευρά τους. 

http://www.lifo.gr/print/book_feature/179559/mia-vretanida-istorikos-rixnei-neo-fos-stin-istoria-tis-romaikis-aytokratorias