Ο νεορεαλισμός του Ρομπέρτο Ροσελίνι

Ο Ρομπέρτο Ροσελίνι (8 Μαΐου του 1906 - 3 Ιουνίου του 1977), υπήρξε ένας από τους σημαντικότερους σκηνοθέτες στην ιστορία του ιταλικού, αλλά και του παγκόσμιου κινηματογράφου. Επηρέασε καθοριστικά την εξέλιξη της Έβδομης Τέχνης, ενώ παράλληλα διέδωσε με τον καλύτερο τρόπο το Ιταλικό Σινεμά σε όλο τον κόσμο, μέσα από τα μοναδικά του φιλμ. Μέσα από πέντε χαρακτηριστικές δημιουργίες θυμόμαστε το έργο του και την καλλιτεχνική του σημασία.

Γιώργος Ρούσσος, 08 05 2018 

«Δεν υπάρχει καμιά τεχνική για να καταδείξεις την πραγματικότητα. Μόνον η ηθική στάση μπορεί να το πετύχει αυτό. Η κάμερα είναι ένα επιστημονικό εργαλείο χωρίς αξία, αν δεν έχεις κάτι σημαντικό να πεις. Το να συζητάμε σήμερα για σινεμά με αυστηρά αισθητικούς όρους είναι άχρηστο. Υπάρχει μονάχα μια ερώτηση: πώς μπορείς να ξυπνήσεις τις συνειδήσεις. Το σινεμά υπάρχει μόνο με σκοπό να μας κάνει καλύτερους ανθρώπους.» - Ρομπέρτο Ροσελίνι

Ρομπέρτο Ροσελίνι / Roberto Rossellini

(8 Μαΐου του 1906 - 3 Ιουνίου του 1977)

Ο Ρομπέρτο Ροσελίνι (Roberto Gastone Zeffiro Rossellini), γεννήθηκε στις 8 Μαΐου του 1906 στη Ρώμη. Η μητέρα του, Ηλέκτρα, γαλλικής καταγωγής, ήταν νοικοκυρά και ανήκε στους μετανάστες που έφτασαν στην Ιταλία κατά τη διάρκεια των Ναπολεόντειων πολέμων. Ο πατέρας του, Αντζιόλο Τζουζέπε «Μπεπίνο» Ροσελίνι, είχε κατασκευαστική εταιρεία και αργότερα κατασκεύασε τον πρώτο κινηματογράφο στη Ρώμη, χορηγώντας στον γιο του εντελώς δωρεάν, μία κάρτα απεριόριστης διαρκείας.

Ο νεαρός Ροσελίνι πηγαίνει συχνά στον κινηματογράφο. Όταν πέθανε ο πατέρας του, εργάστηκε ως ηχολήπτης για ταινίες και σταδιακά πέρασε από όλες τις θέσεις που σχετίζονται με την δημιουργία ενός κινηματογραφικού έργου, αποκτώντας πολύτιμη εμπειρία για τη μετέπειτα καριέρα του. Απεβίωσε σε ηλικία 71 ετών, στις 3 Ιουνίου του 1977.

Οι ταινίες του Ροσελίνι μετά τις νεορεαλιστικές δημιουργίες του - ιδιαίτερα αυτές με την Ίνγκριντ Μπέργκμαν - ήταν εμπορικά ανεπιτυχείς. Για τους κριτικούς των Cahiers du Cinema γενικότερα και του Αντρέ Μπαζέν, τον Φρανσουά Τρυφώ και του Ζαν-Λυκ Γκοντάρ, ειδικότερα, η επιρροή του Ροσελίνι στη Γαλλία ήταν καθοριστική για τη δημιουργία της Νουβέλ Βαγκ (Nouvelle Vague) ώστε να θεωρείται «ο πατέρας του γαλλικού Νέου Κύματος».

Χαρισματικός στην παραγωγή εκπληκτικών ταινιών, ξεκινώντας συχνά από σχεδόν ανύπαρκτα σενάρια, ο Ροσελίνι δεν είχε πάντα σύμμαχο την κριτική και τον Τύπο που δεν τον δικαίωσαν ποτέ απόλυτα περιορίζοντας τον συχνά στο περιθώριο του λεγόμενου κατεστημένου κινηματογράφου.

Ο Φρανσουά Τρυφώ αναφέρει χαρακτηριστικά για τον Ιταλό καλλιτέχνη: «Ο Ρομπέρτο μου δίδαξε πως η υπόθεση ενός έργου είναι σημαντικότερη από την πρωτοτυπία του τίτλου, ότι ένα καλό σενάριο πρέπει να μην ξεπερνάει τις δώδεκα σελίδες, πως πρέπει να κινηματογραφούμε τα μικρά παιδιά με μεγαλύτερο σεβασμό από οτιδήποτε άλλο, ότι η κάμερα δεν είναι πιο σημαντική από ένα πιρούνι και ότι θα πρέπει να  μπορούμε να πούμε στον εαυτό μας πριν από κάθε γύρισμα: "ή κάνω αυτή την ταινία ή πεθαίνω..."».

Κοινός κανόνας των έργων του Ροσελίνι είναι η αναζήτηση ενός ηθικού κανόνα ερμηνείας και προσέγγισης της πραγματικότητας, κατά την οποία η μόνη σκηνοθετική οδηγία είναι η «αγάπη προς τον πλησίον» και μοναδικός στόχος η πνευματική αφύπνιση και η ανάδειξη της κοινωνικής συνείδησης.

Η κάθε ταινία, σύμφωνα με τον Ροσελίνι, «πρέπει να είναι όχι μονάχα ένα αυθεντικό αποτύπωμα του πραγματικού, αλλά να έχει ως αφετηρία μια ηθική άποψη από την οποία να βλέπει τον κόσμο. Κατόπιν γίνεται και μια αισθητική άποψη, αλλά το σημείο εκκίνησης είναι πάντα η ηθική διάσταση».

Έτσι, μόνον όταν το σινεμά αναγάγει τις αισθητικές του αρχές και αξίες στην σφαίρα της ηθικής, η αλήθεια ζωής που βλέπουμε στην οθόνη έχει τέτοια δύναμη που μοιάζει πιο αληθινή και από την πραγματική ζωή.

Πέντε χαρακτηριστικές δημιουργίες, του σπουδαίου Ιταλού σκηνοθέτη, Ρομπέρτο Ροσελίνι:

Ρώμη, Ανοχύρωτη Πόλη

Σκηνοθεσία: Ρομπέρτο Ροσελίνι

Σενάριο: Sergio Amidei, Federico Fellini, Roberto Rossellini

Με τους: Anna Magnani, Aldo Fabrizi, Marcello Pagliero

Χώρα Παραγωγής: Ιταλία

Έτος Παραγωγής: 1945

Διάρκεια: 103 λεπτά

Φορμά:35 mm / Ασπρόμαυρη

Ρώμη 1944. Η πόλη είναι υπό γερμανική κατοχή και οι πολίτες της βιώνουν τη βάρβαρη συμπεριφορά των Γερμανών. Οι κατακτητές αναζητούν έναν Ιταλό, τον Τζόρτζιο Μανφρέντι (Μαρτσέλο Παλιέρο), με την υποψία ότι είναι μέλος μιας ομάδας της Αντίστασης. Εκείνος ζητά βοήθεια από τον φίλο του Φραντσέσκο (Φραντσέσκο Γκραντζάκετ), που πρόκειται να παντρευτεί τη χήρα Πίνα (Άννα Μανιάνι).

Η Πίνα κι ο ιερέας Δον Πιέτρο Πελεγκρίνι (Άλντο Φαμπρίτσι) προσπαθούν να βοηθήσουν τον Τζόρτζιο να φύγει από την πόλη το συντομότερο δυνατόν με νέα ταυτότητα. Παράλληλα η Πίνα ετοιμάζεται να παντρευτεί τον Φραντσέσκο την αμέσως επόμενη μέρα, όταν κάποιο πρόσωπο από το περιβάλλον του Τζόρτζιο δίνει πληροφορίες στους Γερμανούς βάζοντας σε κίνδυνο τις ζωές όλων.

Η κατακερματισμένη Ρώμη του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου τοποθετείται στο επίκεντρο του φιλμικού ενδιαφέροντος,  μετά την ανατροπή του Μουσολίνι και την κατάληψη της πόλης από τους Γερμανούς, το 1944. Ταινία ορόσημο του «ιταλικού νεορεαλισμού». Πολύπλοκη στις πολιτικές της διαστάσεις, μια κινηματογραφική σύνθεση εικόνων της κατοχικής καθημερινότητας, της εξαθλίωσης και της κοινωνικής διάλυσης.

Με έντονη ρεαλιστική ματιά, αμφισβητώντας αφηγηματικές συμβάσεις, η ταινία του Ρομπέρτο Ροσελίνι, «Ρώμη Ανοχύρωτη Πόλη», αναδεικνύει τη σκοτεινή όψη του φασισμού μέσα από την αληθινά φριχτή μορφή του. Για την ιστορία, να σημειώσουμε ότι η ταινία έλαβε μία υποψηφιότητα για Όσκαρ Σεναρίου. Ενώ στον πρωταγωνιστικό ρόλο, συναντάμε την σπουδαία κυρία του ιταλικού κινηματογράφου, Άννα Μανιάνι.

Παϊζά (Αυτοί που έμειναν ζωντανοί) / Paisan

Μυθοπλασία, Ιταλία, 1946, α/μ, 35mm, 134’

Σκηνοθεσία: R. Rossellini

Σενάριο: S. Amidei, K. Mann, F. Fellini, M. Pagliero, A. Hayes, V. Pratolini

Φωτογραφία: O. Martelli

Ηθοποιοί: C. Sazio, R. Van Loon, D. Johnson, Alfonsino

Παραγωγή: Rod E. Geiger, R. Rossellini, M. Conti

Μετά την «Ρώμη, Ανοχύρωτη Πόλη» που εγκαινιάζει το κίνημα του ιταλικού νεορεαλισμού και γνωρίζει διεθνή επιτυχία, ο Ροσελίνι ένα χρόνο αργότερα θα γυρίσει τη δεύτερη ταινία της «τριλογίας του πολέμου», την «Παιζά», μια σπονδυλωτή ταινία που αποτελείται από έξι διαφορετικά επεισόδια, σε έξι διαφορετικές περιοχές της Ιταλίας αμέσως μετά την απελευθέρωση.

Συνεχίζοντας πάνω στην προβληματική της άμεσης καταγραφής του κατεστραμμένου μεταπολεμικού τοπίου της Ιταλίας, σε πραγματικούς χώρους και με μη-επαγγελματίες ηθοποιούς, η ταινία καταγράφει την μάχη των παρτιζάνων ενάντια στους Γερμανούς για την κατάληψη της Φλωρεντίας, αλλά και μια σειρά επεισοδίων, που αναδεικνύουν την ανατροπή των κοινωνικών συμβάσεων στις συνθήκες του πολέμου.

Στρόμπολι

Σκηνοθεσία: Ρομπέρτο Ροσελίνι

Σενάριο: Roberto Rossellini, Sergio Amidei, Gian Paolo Callegari, Art Cohn, Renzo Cesana, Félix Morlión

Με τους: Ingrid Bergman, Mario Vitale, Renzo Cesana

Χώρα Παραγωγής: Ιταλία - ΗΠΑ

Έτος Παραγωγής: 1949

Διάρκεια: 107 λεπτά

Φορμά: 35 mm / Ασπρόμαυρη

Η Κάριν (Ίνγκριντ Μπέργκμαν), είναι μία Λιθουανή, η οποία βρίσκεται σ' ένα στρατόπεδο προσφύγων στη μεταπολεμική Ιταλία του 1948 και προσπαθεί να ξεφύγει. Θέλει να βγάλει βίζα για την Αργεντινή. Δεν τα καταφέρνει όμως και αποφασίζει να δεχτεί την πρόταση γάμου που της κάνει ο Αντόνιο (Μάριο Βιτάλε), ένας ψαράς από το Στρόμπολι. Όταν όμως οι νεόνυμφοι θα έρθουν να ζήσουν στο νησί, η καλομαθημένη Κάριν πνίγεται στη σκληρή ζωή του νησιού, αλλά και του συντηρητισμού των λιγοστών κατοίκων. Παράλληλα οι συχνές καταστροφικές εκρήξεις του ηφαιστείου, δεν αφήνουν περιθώριο να γίνει εφικτή η ζωή της εκεί.

Ο Ρομπέρτο Ροσελίνι, χρησιμοποιεί τους κατοίκους του νησιού για να ολοκληρώσει την ταινία του και τους καταγράφει σαν να κάνει ρεπορτάζ. Καταφέρνει και μας παραθέτει μια αλληγορική εκδοχή του μεταπολεμικού κόσμου γεμάτη από αδιέξοδα και συνεχείς ματαιώσεις. Ο Ροσελίνι κινηματογραφεί το φυσικό περιβάλλον του νησιού. Το ηφαίστειο που εμπεριέχει ταυτόχρονα τις έννοιες της καταστροφής και της αναγέννησης.

Μία πραγματικά υπέροχη ταινία, με την μοναδική Ίνγκριντ Μπέργκμαν, να αποδεικνύει για μία ακόμη φορά πόσο σπουδαία ηθοποιός υπήρξε. Εδώ πρωταγωνιστεί στο Ιταλικό δράμα "Στρόμπολι" του Ρομπέρτο Ροσελίνι, με τον οποίο ξεκίνησε μια θυελλώδη σχέση (καρπός του έρωτα τους η επίσης πανέμορφη ηθοποιός, Ιζαμπέλα Ροσελίνι). Παρέμεινε στην Ευρώπη και γύρισε μια σειρά ταινιών με τον Ροσελίνι, από τις οποίες ξεχώριζαν το "Ταξίδι στην Ιταλία", και "Ο Φόβος".

Ευρώπη 51

Σκηνοθεσία: Ρομπέρτο Ροσελίνι

Σενάριο: Roberto Rossellini, Sergio Amidei, Gian Paolo Callegari, Art Cohn, Renzo Cesana, Félix Morlión

Με τους: Ingrid Bergman, Alexander Knox, Ettore Giannini

Χώρα Παραγωγής: Ιταλία

Έτος Παραγωγής: 1952

Διάρκεια: 113 λεπτά

Φορμά: 35 mm / Ασπρόμαυρη

Μια σειρά από τραγικά γεγονότα, αναγκάζουν την Ιρένε Τζέραρντ(Ίνγκριντ Μπέργκμαν) να εγκαταλείψει τον εύπορο σύζυγό της και να εισχωρήσει στον κόσμο των φτωχών. Αρχίζει να συναναστρέφεται ανύπαντρες μητέρες, που με δυσκολία βγάζουν τα προς το ζην και ξεκινάει να επανεκτιμά τη ζωή της. Στις φτωχογειτονιές της Ρώμης, η Ιρένε συνειδητοποιεί ότι η προηγούμενη ζωή της υπήρξε μία ψευδαίσθηση γιατί στην πραγματικότητα ποτέ δεν ενδιαφέρθηκε για τους φίλους της και τα συναισθήματά τους. Κυριευμένη από ενοχές, ξεκινάει να αναλογίζεται την σημασία της εμπιστοσύνης.

Η Ίνγκριντ Μπέργκμαν μας προσφέρει μία από τις συγκλονιστικότερες ερμηνείες της καριέρας της - Βραβείο Καλύτερης Ερμηνείας στο Διεθνές Κινηματογραφικό Φεστιβάλ της Βενετίας, το 1952 - ενώ και ο σπουδαίος Ρομπέρτο Ροσελίνι, θα τιμηθεί για την συγκεκριμένη δημιουργία του, με το Βραβείο Σκηνοθεσίας στο Φεστιβάλ Βενετίας. Πρόκειται για τη δεύτερη ταινία που γυρίζουν μαζί η Μπέργκμαν και ο Ροσελίνι. Είχε προηγηθεί το «Στρόμπολι Γη του Θεού» (Stromboli - 1950), ενώ ακολούθησαν ακόμα τρία φιλμ:

Journey to Italy (1954)

Fear (1954)

Giovanna d'Arco al rogo (1954)

Ταξίδι στην Ιταλία

Σκηνοθεσία: Ρομπέρτο Ροσελίνι

Σενάριο: Vitaliano Brancati, Roberto Rossellini, Colette (μυθιστόρημα)

Με τους: Ingrid Bergman, George Sanders, Maria Mauban

Χώρα Παραγωγής: Ιταλία - Γαλλία

Έτος Παραγωγής: 1954

Διάρκεια: 90 λεπτά

Φορμά: 35 mm / Ασπρόμαυρη

H υπόθεση της ταινίας «Ταξίδι στην Ιταλία» (Viaggio in Italia / Journey to Italy - 1950) διαδραματίζεται στη Νάπολη. Εκεί ο πλούσιος Βρετανός δικηγόρος Αλεξάντερ (Τζορτζ Σάντερς) και η σύζυγός του Κάθριν (Ίνγκριντ Μπέργκμαν) προσπαθούν να διευθετήσουν τα παρελκόμενα της περιουσίας ενός θείου που απεβίωσε. Όμως παράλληλα το ταξίδι αυτό θα είναι και η τελευταία ελπίδα αναβίωσης του γάμου τους, που αντιμετωπίζει πλήθος προβλημάτων.

Ο Ρομπέρτο Ροσελίνι κατορθώνει να συλλάβει μοναδικά στιγμιότυπα από τη μεταξύ τους επικοινωνία και τα βλέμματα που ανταλλάσσει το ζευγάρι, καθιστώντας την ταινία μία από τις κορυφαίες ερωτικές ιστορίες στην ιστορία του κινηματογράφου. Το «Ταξίδι στην Ιταλία» θα αποτελέσει διαχρονική πηγή έμπνευσης και θα επηρεάσει για κινηματογραφιστές, όπως ο Αντονιόνι και ο Γκοντάρ. Η Μπέργκμαν θα κερδίσει με αυτή την ερμηνεία της το Διεθνές Βραβείο Καλύτερης Ηθοποιού (1954- Βραβεία Bambi).

ΔΕΙΤΕ ΤΙΣ ΕΙΚΟΝΕΣ:

http://tvxs.gr/news/sinema/afieroma-ston-neorealismo-toy-romperto-roselini-mesa-apo-pente-tainies-toy