GIOVANNI SARTORI "Η δημοκρατία σε 30 μαθήματα", μτφρ.: Σ. Τριανταφύλλου, εκδ. Μελάνι, 2015
Φανταστείτε ένα υποζύγιο που πάνω του έχει φορτώσει ο καθένας ό,τι έχει ανάγκη. Δυνατό και ανθεκτικό ζώο, θα καταφέρει να βαστήξει για ένα διάστημα, ωστόσο κάποια στιγμή είναι βέβαιο ότι θα καταρρεύσει από το βάρος. Περίπου σε αυτό το σημείο βρίσκονται σήμερα οι σύγχρονες δημοκρατίες. Πολιτικοί, διανοούμενοι και πολίτες έχουν προβάλει στην έννοια της δημοκρατίας χίλια διαφορετικά νοήματα, έτσι που εντέλει η λέξη έχει καταντήσει ένα κουκούλι που μέσα του παλεύουν να στριμωχτούν εντελώς αντιφατικές εκδοχές της. Μία από τις κρίσεις λοιπόν της δημοκρατίας του 21ου αιώνα είναι και εννοιολογική. Εχω την αίσθηση ότι σε αυτή την προφανή σύγχυση είναι που επιχειρεί να απαντήσει ένας από τους εμπειρότερους στοχαστές του Πολιτικού στη Γηραιά Ηπειρο, ο 92χρονος Τζιοβάνι Σαρτόρι. Καθόλου τυχαία, ο θεμελιωτής του πεδίου της πολιτικής επιστήμης στην Ιταλία, επιλέγει να το πράξει αυτό όχι πάλι μέσω ενός ογκώδους συγγράμματος αλλά χρησιμοποιώντας τον μαζικό δίαυλο της ιταλικής τηλεόρασης. Οι πεντάλεπτες παρεμβάσεις του που γνώρισαν παλαιότερα τηλεοπτική επιτυχία, έγιναν τελικά το 2008 ένα ευσύνοπτο, εκλαϊκευτικό αλλά πυκνογραμμένο βιβλιαράκι που αξίζει να διαβαστεί από κάθε σύγχρονο πολίτη.
Η φιλελεύθερη δημοκρατία
Πρόκειται για 30 «μαθήματα» που αγγίζουν όλες τις πτυχές του φαινομένου. Εχουμε και λέμε. Εν αρχή ην ο δήμος και ο λαός, σήμερα όμως έννοιες μικρής επιχειρησιακής ισχύος. Καλύτερα να αντικατασταθούν από τη «σχετική πλειοψηφία», προτείνει ο Σαρτόρι. Υπερισχύει μεν η απόφαση των πολλών αλλά προστατεύονται και τα δικαιώματα της μειοψηφίας. Και ο «λαός» πώς γίνεται να κυβερνά; Μόνο στη θεωρία, εξηγεί ο συγγραφέας, διότι κατά τα άλλα, στην πράξη της δημοκρατίας, ο μόνος μηχανισμός που γνωρίζουμε για να παραμένει έστω έμμεσος δικαιούχος της εξουσίας ο λαός, είναι ο μηχανισμός της αντιπροσώπευσης. Σε όσους δε υποστηρίζουν τη συμμετοχική ή την άμεση δημοκρατία, ο Σαρτόρι είναι κατηγορηματικός: η υπερπολιτικοποίηση οδηγεί τον πολίτη να καταντήσει υπηρέτης της δημοκρατίας αντί η δημοκρατία να βρίσκεται στη δική του υπηρεσία. Αλλωστε, οι πολίτες δεν αποφασίζουν πώς θα λύσουν τα προβλήματα αλλά ποιος θα το κάνει γι’ αυτούς.
Η όποια σύγχυση σχετικά με τη δημοκρατία ξεκινάει, είναι αλήθεια, από την οπτική που την κοιτάζουμε. Ο ιδεαλιστής (που έχει ως μήτρα τη Γαλλική Επανάσταση) θέλει μέσω της δημοκρατίας να εκπληρώσει ιδανικά. Αντιθέτως, ο ρεαλιστής (από την Αγγλική Επανάσταση ή την Αμερικανική Ανεξαρτησία εκκινούμενος) ενδιαφέρεται για την πρακτική άσκηση της εξουσίας. Ο πρώτος ρωτάει τι είναι δημοκρατία, ο δεύτερος, πώς λειτουργεί. Ασφαλώς, η γαλλική κληρονομιά βαραίνει πολύ, εξ ου και η διχοτομία «Δεξιά-Αριστερά» δεν έχει χάσει εντελώς την αξία της, αν κι έχει αποδυναμωθεί ως σκληρή ταυτότητα. Από φιλοσοφική θεώρηση, η Δεξιά ταυτίζεται με τα εγωιστικά συμφέροντα, ενώ αντίθετα η Αριστερά επικαλείται, υποτίθεται, τα ηθικά της διαπιστευτήρια. Για τη σημερινή ακτιβιστική, καταγγελτική Αριστερά ωστόσο, στον βαθμό μάλιστα που έχει ξεκόψει με τον μαρξισμό, αυτή η ηθικοποίηση της πολιτικής είναι και το αδύναμο σημείο της. Σύμφωνα με τον συγγραφέα: «Αν η εξουσία διαφθείρει λίγο όλους, διαφθείρει πολύ την Αριστερά όταν βρίσκεται στην εξουσία».
Συχνή είναι πάντως η καταγγελία ότι οι δυτικές δημοκρατίες είναι «ψευδείς». Οι επικριτές τους θα πρέπει βέβαια πριν από όλα να μας εξηγήσουν ποιες είναι τάχα οι «αληθινές» δημοκρατίες στον υπόλοιπο κόσμο.
Σε κάθε περίπτωση όμως, αν μιλήσουμε αυστηρά για τη φιλελεύθερη δημοκρατία, αυτή είναι καθαρά επινόηση της Δύσης, και εκ του αποτελέσματος γνωρίζουμε ότι δεν έχει ώς σήμερα επινοηθεί άλλος τρόπος για την προστασία της πολιτικής ελευθερίας όλων των πολιτών χωρίς εξαιρέσεις. Ποιος την εγγυάται; Εκείνο το κράτος που ενσαρκώνει την «αυτοκρατορία του Νόμου». Διότι μόνο αυτό διασφαλίζει ότι η ελευθερία σου δεν θα κινδυνέψει από την ασυδοσία του άλλου.
Πολυπολιτισμικότητα
Ο Ιταλός διανοητής δεν αποφεύγει να αγγίξει και το καυτό θέμα της περιβόητης πολυπολιτισμικότητας. Αν δημοκρατία σημαίνει πλουραλισμός, δηλαδή μια «συνεκτική πολυμορφία», τότε το μοντέλο της πολυπολιτισμικότητας είναι η καταστροφή του, αφού ευνοεί μια κοινωνία με στεγανά. Ο ίδιος θεωρεί ειδικά ως προς το ισλάμ ότι η αντιπαράθεση αφορά ένα κοσμικό καθεστώς όπως η φιλελεύθερη δημοκρατία από τη μία, κι ένα θεοκρατικό από την άλλη. Και υπό αυτή την έννοια, η σύγκρουση (όχι αναγκαστικά ο πόλεμος) είναι αναπόφευκτη, πόσω μάλλον που το ριζοσπαστικό ισλάμ τρέφει εκπεφρασμένο μίσος κατά του δυτικού τρόπου ζωής – το Παρίσι ήταν απλώς ο πιο πρόσφατος στόχος του.
Με την επιστροφή στα «θεμελιώδη» της δημοκρατίας, είναι βέβαιο ότι δεν θα αισθανθούν άνετα πολλοί από τους οπαδούς ενός πιο ριζοσπαστικού πολιτικού προτάγματος. Πολύ δε περισσότερο όταν π.χ. ο Σαρτόρι παρουσιάζει τη λεγόμενη «Οκτωβριανή Επανάσταση», ως πραξικόπημα και ως άνωθεν και βίαιη αλλαγή της κοινωνίας από μια δικτατορική ελίτ. Αλλά όπως λέει και ο ίδιος, αυτό ήταν, «τι να κάνουμε...;».
* Ο κ. Δ. Π. Σωτηρόπουλος είναι αναπληρωτής καθηγητής Σύγχρονης Πολιτικής Ιστορίας, διευθυντής του ΠΜΣ, «Διακυβέρνηση & Επιχειρηματικότητα», Αρχισυντάκτης της Νέας Εστίας.
Ο Τέρενς Ντέιβις, γέννημα θρέμμα του Λίβερπουλ, είναι ο πιο ιδιόρρυθμος της γενιάς των Βρετανών σκηνοθετών της οποίας επιφανείς εκπρόσωποι είναι ο Στίβεν Φρίαρς, ο Μάικ Λι και ο μεγαλύτερός τους ηλικιακά Κεν Λόουτς.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου